هر آنچه باید درباره سیستم ایمنی بدن بدانیم
سیستم ایمنی بدن انسان ها به عنوان مجموعه ای از اندام ها، سلول ها، واسطه های شیمیایی و بیولوژیک و پروتئین ها است که در برابر عوامل مهاجم مانند باکتری ها، ویروس ها، انگل ها و قارچ ها مقاومت میکند و بدن را از گزند حملات و آسیب های آن ها محافظت می نماید.
سیستم ایمنی بدن چیست؟
سیستم ایمنی بدن ابزاری برای جلوگیری یا محدود کردن عفونت در بدن است. شبکه پیچیده ای از سلول ها، اندام ها، پروتئین ها و بافت ها که آن را قادر می‌سازد از بدن در برابر باکتری‌ها، ویروس ها، انگل‌ها و غیره دفاع کند.
سیستم ایمنی چگونه کار میکند و چه کارهایی انجام میدهد؟
روند کار سیستم ایمنی به این شکل است که توسط بسیاری از عوامل بیرونی که بدن آنها را نمی‌شناسد و به عنوان دشمن تلقی می کند، فعال می‌گردد. این عوامل آنتی ژن نامیده میشوند. نمونه هایی از آنتی ژن‌ها شامل پروتئین‌هایی می‌باشد که بر روی سطوح باکتری‌ها، قارچ‌ها و ویروس‌ها هستند.
هنگامی که آنتی ژن‌ها به گیرنده‌های خاصی روی سلول‌های ایمنی (سلول‌های سیستم ایمنی) متصل میشوند، یک سری فرآیندهای کامل در بدن آغاز میشود. هنگامی که بدن برای اولین بار با یک میکروب بیماری زا تماس پیدا میکند، معمولاً اطلاعات مربوط به میکروب و نحوه مبارزه با آن را ذخیره می‌نماید. سپس، اگر دوباره با میکروب تماس پیدا کند، بلافاصله میکروب را تشخیص میدهد و می‌تواند سریعتر با آن مبارزه کند. پس سیستم ایمنی به نوعی دارای حافظه است و قادر است در مواجهه دوم و مواجهات بعدی با یک میکروب یا آنتی ژن پاسخی سریعتر و قویتر ایجاد نماید.
سلول‌های موجود در بدن نیز دارای پروتئین هایی بر سطح خود هستند؛ اما این پروتئین‌ها معمولاً سیستم ایمنی را برای مبارزه با سلول‌ها تحریک نمی‌کنند. گاهی اوقات سیستم ایمنی به اشتباه فکر میکند که سلول‌های بدن سلول‌های خارجی و مهاجم هستند. سپس به سلول‌های سالم و بی ضرر بدن حمله میکند. این به عنوان یک پاسخ خودایمنی شناخته میشود.
عملکرد سیستم ایمنی
سیستم ایمنی وظیفه دارد بدن را سالم نگه دارد و این کار را با انجام موارد زیر انجام میدهد:
- جلوگیری از ورود عوامل بیماری زا (مانند میکروب‌ها) به بدن
- نابود کردن عوامل مهاجم
- محدود کردن آسیب هایی که در صورت ورود آن ها ممکن است ایجاد شود
- ترمیم آسیب های بافتی
- سازگاری با تهدیدات جدید
میکروب ها و عواملی که سیستم ایمنی از شما در برابر آن ها محافظت میکند عبارت‌اند از:
- باکتری ها
- ویروس ها
- قارچ های بیماری زا
- انگل ها
- سلول های سرطانی
اجزای تشکیل دهنده سیستم ایمنی بدن
سیستم ایمنی بدن از بخش های مختلفی تشکیل شده است. هر کدام از این بخش ها وظیفه خاص خود را دارند که در زیر به آن ها اشاره خواهیم کرد.
- گلبول های سفید: این بخش از سیستم ایمنی در عروق لنفاوی و خون گردش میکند. گلبول‌های سفید همیشه به دنبال عوامل بیماری زا می‌باشند. هنگامی که این گلبول‌ها یک میکروب را تشخیص می‌دهند تکثیر میشوند و سیگنال‌هایی به سلول‌های دیگر ارسال می‌کنند.
- غدد لنفاوی: این سیستم شباهت زیادی به شبکه‌ی خونی دارد، اما به جای خون در این شبکه لنف وجود دارد. این مایع مسئولیت حمل سلول‌های مرتبط با سیستم ایمنی را به سمت هدف بر عهده دارند.
- طحال: یک اندام دفاعی در قسمت بالا طرف چپ شکم قرار دارد که سلول‌های ایمنی در این نقطه تجمع کرده‌اند.
- لوزه‌ها و آدنوئیدها: این بخش از سیستم ایمنی به عنوان درگاه‌هایی برای وارد شدن پاتوژن به بدن می‌باشد، در این اندام‌ها غدد لنفاوی وجود دارد.
- تیموس: این غده در قسمت پشتی استخوان سینه قرار گرفته است، در این جاست که گلبول‌های سفید خون بالغ میشوند.
- مغز استخوان: در قسمت مرکز استخوان‌ها بافت نرمی وجود دارد که وظیفه تولید گلبول‌های قرمز و سفید را برعهده دارد.
- پوست و غشاهای مخاطی: به عنوان اولین سد دفاعی و بخش قابل رؤیت سیستم دفاعی به شمار می روند. پوست و غشاهای مخاطی به عنوان یک مانع برای ورود پاتوژن هایی هستند که قصد دارند از مسیرهای غیر تنفسی و غیر گوارشی وارد بدن شوند.
چه شرایط و اختلالاتی بر سیستم ایمنی بدن تأثیر می‌گذارد؟
در برخی موارد ممکن است شرایطی وجود داشته باشد که بر سیستم ایمنی بدن تأثیر بگذارد. زمانی که این سیستم کار خود را به درستی انجام نمیدهد، افراد به ضعف سیستم ایمنی دچار میشوند. گاهی افراد با سیستم ایمنی ناقص متولد میشوند.
در برخی موارد هم ابتلاء به برخی از بیماری‌ها باعث بروز اختلال در سیستم دفاعی بدن میشود. معمولاً این نوع مشکلات را با عنوان نقص های اکتسابی سیستم ایمنی در افراد می شناسند. در واکنش های آلرژیک و بیماری های خودایمنی سیستم ایمنی بدن عملکرد نامناسبی از خود نشان داده و بر ضد بدن کار میکند.
در بیماری های خود ایمنی بدن به اشتباه واکنشی به یک پروتئین خودی نشان داده است. در بیماری ها یا واکنش های آلرژیک سیستم ایمنی واکنش افراطی به یک آنتی ژن خارجی مانند گرده ی گل ها، مو و پرز حیوانات، برخی مواد غذایی یا داروها نشان می دهد.
آیا سرما باعث ضعف سیستم ایمنی بدن میشود؟
سرمای هوا می‌تواند بر دمای بدن افراد تأثیر بگذارد. همین امر باعث میشود تا محیط مناسبی برای رشد بیماری ها فراهم شود. قرار گرفتن در معرض سرمای متعادل مشکلی برای افراد ایجاد نخواهد کرد. در حقیقت هنوز مشخص نشده است که آیا سرما باعث تضعیف سیستم ایمنی افراد میشود یا خیر. اما سرما ممکن است شرایط را برای رشد و زنده ماندن برخی میکروب ها راحت تر کند.
اگر فکر میکنیم خیلی بیمار میشویم چه باید بکنیم؟
اگر احساس بیماری می کنید یا علائم بیماری دارید که به نظر می‌رسد هرگز از بین نمیروند، باید به پزشک رجوع کنید. برخی از علائم عمومی که ممکن است ناشی از عملکرد نامناسب یا ضعیف سیستم ایمنی ایجاد شوند عبارتند از:
- خستگی مزمن (همیشه احساس خستگی داشته باشید)
- درد عضلات، به خصوص اگر تب نیز دارید
- مشکل در تمرکز یا توجه یا حتی تغییرات خلقی
- ریزش مو یا بروز التهاب در فولیکول های مو
- التهاب، بثورات یا قرمزی در هر نقطه از بدن شما
- بی حسی یا سوزن سوزن شدن انگشتان دست یا پا
ایمنی ذاتی و ایمنی اکتسابی
ایمنی ذاتی
- نوعی ایمنی است که از بدو تولد وجود دارد و اولین خط دفاعی بدن محسوب میشود.
- این سیستم بدون نیاز به آموزش، هر عامل خارجی را مورد حمله قرار میدهد اما حافظه ندارد و در مواجهه های بعدی همان واکنش اولیه را نشان میدهد.
ایمنی اکتسابی (Acquired Immunity)
- در طول زندگی و با قرار گرفتن در معرض میکروب‌ها به‌دست می‌آید.
- در این سیستم، سلول‌های خاصی به‌نام لنفوسیت ها میتوانند مهاجمان خاص را شناسایی و به خاطر بسپارند تا در آینده در برابر آنها سریع تر واکنش نشان دهند.
واکسیناسیون با آموزش سلول های ایمنی، به این نوع ایمنی کمک میکند تا بدن پیش از بیمار شدن بتواند مهاجمان را شناسایی و نابود کند.
بیماری ها و اختلالات سیستم ایمنی بدن
سیستم ایمنی بدن ممکن است تحت تأثیر شرایط و بیماری‌های مختلفی قرار گیرد که عملکرد طبیعی آن را مختل می‌کنند. در ادامه، مهم‌ترین این اختلالات را معرفی میکنیم:
1. آلرژی ها (Allergies)
- آلرژی واکنش بیش از حد سیستم ایمنی به موادی است که در حالت عادی بی‌ضرر هستند، مانند گرده گل، گرد و غبار یا برخی غذاها.
- سیستم ایمنی این مواد را به عنوان تهدید شناسایی کرده و واکنشی التهابی ایجاد میکند. علائم آلرژی می‌تواند از خفیف (مانند عطسه یا خارش) تا شدید (مانند آنافیلاکسی) متغیر باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر این راهنما را مطالعه فرمایید. عوامل دخیل در بروز آلرژی و حساسیت های فصلی
2. بیماری های خودایمنی (Autoimmune Diseases)
در این اختلالات، سیستم ایمنی به اشتباه به سلول ها و بافت های سالم بدن حمله میکند.
نمونه هایی از بیماری‌های خودایمنی شامل:
- لوپوس (Lupus)
- آرتریت روماتوئید (Rheumatoid Arthritis)
این بیماری ها میتوانند منجر به التهاب مزمن، درد مفاصل و آسیب بافتی شوند.
3. نقص ایمنی اولیه (Primary Immunodeficiency Diseases)
- این بیماری ها ارثی هستند و از بدو تولد باعث میشوند سیستم ایمنی نتواند به درستی عمل کند.
- افراد مبتلا به این اختلالات بیشتر در معرض عفونت های مکرر و بیماری های شدیدتر قرار دارند.
4. بیماری های عفونی (Infectious Diseases)
زمانی که میکروب ها وارد بدن میشوند، تکثیر یافته و به سلول ها آسیب می‌زنند، بیماری های عفونی ایجاد میشوند.
برخی از آنها مانند:
- HIV (ویروس نقص ایمنی انسانی)
- مونونوکلئوز (Mononucleosis یا Mono)
میتوانند سیستم ایمنی را ضعیف کرده و بدن را در برابر سایر عفونت ها آسیب پذیر کنند.
5. سرطان (Cancer)
برخی از انواع سرطان، مانند:
- لوسمی (Leukemia)
- لنفوم (Lymphoma)
میتوانند سیستم ایمنی را تضعیف کنند، زیرا در مغز استخوان رشد می‌کنند یا به آن گسترش می‌یابند و مانع تولید طبیعی سلول‌های خونی میشوند که برای مبارزه با عفونت ها ضروری‌اند.
6. سپسیس (Sepsis)
- سپسیس نوعی پاسخ شدید و خطرناک سیستم ایمنی به عفونت است.
- در این حالت، سیستم ایمنی به جای مقابله با میکروب، به بافت‌ها و اندام‌های سالم بدن حمله میکند و باعث التهاب گسترده و تهدیدکننده حیات میشود.
علائم و نشانه های اختلالات سیستم ایمنی بدن
علائم اختلالات سیستم ایمنی بسته به نوع بیماری متفاوت اند، اما به‌طور کلی میتوانند شامل موارد زیر باشند:
علائم شایع:
- احساس خستگی دائمی (Fatigue)
- تب بدون علت مشخص
- کاهش وزن غیرقابل توضیح
- تعریق شدید شبانه
- خارش پوست
- درد یا کوفتگی عضلات
- گزگز یا بی‌حسی در انگشتان دست و پا
- مشکل در تمرکز یا حواس پرتی
- ریزش مو
- التهاب، قرمزی یا بثورات پوستی در هر ناحیه از بدن
- تورم غدد لنفاوی در ناحیه گردن، زیر بغل یا کشاله ران
