ریزش مو یکی از مشکلات شایع می باشد که می تواند هر فردی را درگروه های سنی مختلف تحت تأثیر قرار دهد. ریزش مو انواع مختلفی از خفیف تا طاسی کامل می باشد. دلایل متعددی برای ریزش مو وجود دارد، مانند: عوامل ژنتیکی، هورمونی، پزشکی و محیطی.
انواع تارهای مو در بدن چند نوع هستند؟ فولیکول مو چیست؟
هرتار مو با ریشه و ضمائم خود مجموعه هایی را تشکیل می دهد که به آن “فولیکول مو” میگوییم. روی سطح پوست سر هر فرد حدود یکصدهزار فولیکول مو وجود دارد.
تارهای مو به دو شکل کلی در بدن تقسیم میشوند
- موهای ترمینال که همان موهای ضخیمتر و زبرتر هستند که روی سر و بعد از سن بلوغ در نواحی دیگری از بدن مانند زیر بغل یا منطقه شرمگاهی می رویند.
- شکل دیگر تارهای مو تارهای پرزی شکل هستند که به اصطلاح لاتین به Vellus hair موسوم می باشند. این موها تمام سطح بدن به جز کف دست و پا و لبها را می پوشانند.
چرخه ی رشد یک تار مو چگونه است؟
- رشد مو از ناحیه ای در ریشه آن، موسوم به “ماتریکس مو” صورت می گیرد.
- سلولهای فولیکول مو در ناحیه ماتریکس به سرعت تقسیم می شوند که موجب رشد مو از این ناحیه می شود. در هر فولیکول مو این سلول ها برای چندسال (2تا 3 سال) به تکثیر ادامه می دهند. این قسمت از سیکل رشد یک تار مو موسوم به “آناژن” است.
- بعد از عبور از فاز چند ساله ی تکثیر و رشد، فولیکول مو وارد یک فاز استراحت و توقف تقسیم سلولی می شود. این فاز به “تلوژن” موسوم است.
- تلوژن یا فاز استراحت 2 تا 3 ماه به طول می انجامد و در پایان این فاز (تلوژن) تار مو با نیرو یا فشار جزئی از محل خود جدا میشود. ( در مقام تشبیه، تارهای مو در پایان تلوژن مانند یک برگ خشک شده ی درخت هستند که با کوچکترین نسیمی از شاخه جداشده و فرو می افتد)
- تارهایی که بعد از عبور از فاز تلوژن به طور طبیعی دچار ریزش می شوند حدود 50 تا 100 تار مو در روز هستند. بنابراین ریزش این تعداد از موها در روز طبیعی است و بخشی از چرخه رشد فولیکول های مو را تشکیل می دهد. اصطلاح انگلیسی دقیق این نوع ریزش موی طبیعی hair shedding است. در مقابل hair loss برای انواعی از ریزش مو به کار می رود که نامطلوب است و بیماری تلقی می شود.
- موهایی از بدن که ذاتا کوتاهتر هستند مانند ابروها و مژه ها ، فاز آناژن کوتاهتری دارند (مثلا 6ماه) و بعد وارد فاز تلوژن می شوند. به همین دلیل ابروهای ما هیچگاه به اندازه موهای سطح سرمان بلند نمی شوند.
برای فهم انواع علل ریزش مو که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت لازم است انواع تارهای مو و سیکل رشد در فولیکول های مو را به خاطر بسپارید.
انواع ریزش مو و بررسی علل شایع آنها
ریزش مو آندروژنتیک چیست و چرا و چگونه اتفاق می افتد؟
در ریزش موی اندروژنتیک که در مردان شایعتر است، تحت تاثیر هورمون های جنسی مردانه و زمینه ی ژنتیکی، موهای ترمینال (موهای زبرو ضخیم) ناحیه سرتبدیل به موهای پرزی شکل می شوند. با گذر زمان البته ممکن است است موهای پرزی هم تحلیل بروند و سطح پوست سر کاملا عاری از مو و براق شود.
محلول موضعی ماینوکسیدیل چگونه در ریزش موی آندروژنتیک موثر واقع میشود ؟
محلول موضعی ماینوکسیدیل که در غلظت های 2% و 5% موجود است و برای این نوع از ریزش مو به کار می رود، قادر است موهای پرزی را به موهای ترمینال تبدیل کند . به همین دلیل در صورتی موثر است که خیلی از ریزش نگذشته باشد و موهای پرزی هنوز وجود داشته باشند.
آیا ریزش موی آندروژنیک ممکن است در زنان هم اتفاق بیفتد؟ تفاوت سن ابتلا در مردان و زنان چگونه است؟
ریزش موی آندروژنیک ممکن است در زنان هم اتفاق بیفتد ولی این نوع ریزش مو در زنان اغلب در دهه ی پنجم و ششم زندگی به بعد اتفاق می افتد. در مقابل ریزش موی آندروژنیک در مردان در هر سنی بعد از سن بلوغ ممکن است شروع شده و پیشرفت نماید. الگوی ریزش موی آندروژنیک در زنان نیز متفاوت است.
داروی مشهور فیناستراید چگونه در ریزش مو آندروژنیک اثر می کند؟
- فیناستراید از طریق مهار تبدیل هورمون تستوسترون به شکل فعال آن، ریزش موی آندروژنتیک را مهار می کند.
- محلول موضعی مینوکسیدیل و قرص خوراکی فیناستراید تنها داروهای دارای تاییدیه FDA برای ریزش موی آندروژنتیک هستند.
- قرص فیناستراید برای استفاده در زنان مورد تایید FDA قرار نگرفته است. به ویژه استفاده از فیناستراید در زنانی که در سنین باروری به سر میبرند به سبب امکان ایجاد نقایص جنینی خطرناک است.
پرمویی هیرسوتیسم چیست و چگونه اتفاق می افتد؟
در هیرسوتیسم بر عکس ریزش موی آندروژنیک ، در نواحی از بدن که به صورت نرمال فقط موهای پرزی شکل (vellus hair) وجود دارند، موهای پرزی شکل تبدیل به موهای ترمینال (موهای ضخیم و زبر) می شوند. مثلا در خانم ها در محل هایی معادل محل رویش ریش و سبیل در آقایان موهای ترمینال پدیدار می شوند.
ریزش مو سکه ای (ناحیه ای) یا Alopecia areata چیست؟ و چگونه تظاهر می کند؟
ریزش مو سکه ای یا ناحیه ای یک اختلال التهابی مزمن و عود کننده است که فولیکول های مو را تحت تاثیر قرار می دهد. ریزش مو در مناطقی جدا از هم با مرزهای مشخص اتفاق می افتد. البته ممکن است این نواحی گسترش یافته و به هم متصل شوند و مناطق بزرگتری از ریزش مو را پدید آورند. در موارد نادر ممکن است ریزش مو کل سر و حتی کل بدن را فراگیرد.
این نوع از ریزش مو ممکن است در ناحیه ریش و سبیل در آقایان نیز اتفاق افتد.
- ریزش موی ناحیه ای ممکن است با بیماری های دیگری که ماهیت التهابی دارند همپوشانی داشته باشد. بیماری های مانند تیروئیدیت ( التهاب تیروئید)، درماتیت اتوپیک و حتی دیابت تیپ 1
- اگر چه در بروز این نوع از ریزش مو مکانیسم های التهابی نقش دارد ولی در موضع ریزش مو قرمزی یا التهاب دیده نمی شود.
- ابتلا به برخی عفونت ها، برخی داروها و واکسن ها ممکن است در راه افتادن مکانیسم التهابی که منجر به ریزش مو می شوند نقش داشته باشند. (چنانچه بعد از ابتلا به COVID-19 و بعضا بعد از استفاده از واکسن کرونا این عارضه دیده شده است).
- همچنین مواجهه با استرس های شدید اعم از استرس های روحی و روانی یا استرس های جسمی ممکن است در بروز این نوع از ریزش مو نقش داشته باشند.
زمینه ژنتیکی در بروز ریزش موی ناحیه ای موثر است.
شیوع ریزش موی ناحیه ای و سیر بالینی معمول آن
- ریسک بروز شیوع ریزش موی ناحیه ای در طول زندگی فرد 2 درصد است و شیوع در سطح جامعه 1 در 1000 می باشد.
- در بیش از 50% از بیماران، طی یکسال رویش مجدد مو صورت می پذیرد. هرچند بسیاری از بیماران بیش از یک اپیزود از ریزش موی ناحیه ای را طی عمر خود تجربه می کنند.
درمان ریزش موی ناحیه ای (Alopecia areata)چیست؟
- درمان رایج ریزش موی ناحیهای استفاده از ترکیبات گلوکوکورتیکوئیدی (کورتون) است که ممکن است به صورت موضعی (استفاده از لوسیون و کرم) یا تزریق در محل ضایعه مورد استفاده قرار بگیرند.
- درمان دیگر استفاده از ایمونوتراپی موضعی است.
- نهایتا در اشکال مقاوم از درمان های سیستمیک با ترکیبات بیولوژیک مانند Tofacitinib ممکن است استفاده شود.
- تمامی درمان های فوق لازم است زیر نظر متخصص پوست و مو انجام شوند.
ریزش موی نوع تلوژن افلوویوم (Telogen Effluvium)
این نوع از ریزش مو نیز از اشکال شایع ریزش مو است که در آن به صورت منتشر تعداد زیادی از موها زودتر از موعد وارد فاز تلوژن (فاز استراحت) می شوند. بعد از گذر از زمان معمولِ دوسه ماهه از فاز تلوژن، این موها دچار ریزش می شوند.
مشاهده شده موارد زیر ممکن است پیش درآمد بروز تلوژن افلوویوم باشند:
- بیماری های جدی، برخی عفونت ها ( ازجمله COVID-19 )
- جراحی های بزرگ
- رژیم های غذایی که در آنها کاهش وزن سریع اتفاق می افتد
- کاهش ناگهانی چشم گیر در میزان پروتئین یا کالری مصرفی
- کمبودهای تغذیه ای به ویژه کمبود آهن و زینک (روی)
- استرس های روحی شدید
- اختلالات غدد درون ریز مثلا کم کاری یا پرکاری تیروئید، ازدیاد آندروژن ها (هورمون های جنسی مردانه در بدن)
- مصرف برخی داروها
و…..
بیماری های داخلی مسبب ریزش مو و علل تغذیه ای ریزش مو و روش های پیشگیری آن
عموما پوست، مو و ناخن را صرفا اعضایی مهم در جهت حفظ زیبایی به شمار می آوریم، اما اهمیت آنها بسیار بیش از این است. در واقع پوست و مو ناخن ویترین سلامتی بدن ما هستند چراکه بسیاری از بیماری های داخلی یا سیستمیک نیز تظاهراتی در پوست و مو و ناخن می یابند.
به عنوان مثال بیماری هایی مانند اختلال در عملکرد تیرویید، انواع کم خونی ها، مشکلات قلبی عروقی، بیماری های میکروبی و بسیاری از بیماری های مهم دیگر واجد تظاهراتی در پوست و مو و ناخن هستند.
کمبود در ویتامینن ها و مواد معدنی نیز همراه با علایمی در پوست و مو و ناخن می باشد. در موارد کمبود شدید، این علایم و نشانه ها ممکن است بسیار شدید باشند.
فولیکول های مو از نظر متابولیک بسیار فعال هستند و میزان تکثیر سلولی در آنها بالاست. از این جهت کمبود در زمینه مواد معدنی یا ویتامین هایی که برای تکثیر سلولی لازمند موجب ریزش مو می شود.
مهمترین مواد معدنی و ویتامین هایی که کمبود آنها موجب ریزش مو می شوند عبارتند از: آهن (که به ویژه کمبود آن در خانم ها شایع است)، روی، فولیک اسید، ویتامین های گروه ب به طور کلی، ویتامین ث و ویتامین د.
اهمیت ویتامین D در ریزش مو تا این اواخر به درستی شناخته نشده بود. مشخص شده ویتامین د در فولیکول های مو گیرنده دارد و کمبود آن از عوامل مهم ریزش مو به حساب می آید.
کمبود شدید آهن همچنین تظاهرات خاصی در ناخن ایجاد می کند.
کمبود مواد معدنی ویتامین های دیگری همچون روی، کلسیم، ویتامین ث، ویتامین ب12، بیتین، ویتامین د و نیاسین، ممکن است با تظاهرات خاصی در ناخنها همراهی داشته باشد. جهت رفع کمبود این گروه از مواد معدنی و ویتامین ها نوتری پاد مجموعه ای از بهترین مکمل های پوست و مو و ناخن را با بالاترین کیفیت تولید و عرضه کرده است.
کمبود ویتامین ها و مواد معدنی که با کم خونی ارتباط دارند نیز به ویژه با ریزش مو ارتباط دارد. ازجمله مهمترین این مواد آهن، فولیک اسید، ویتامین ب12، ویتامین ب6 و دیگر ویتامین های گروه ب هستند.تغییرات ناگهانی در رژیم غذایی از قبیل آنچه در کاهش وزن های سریع اتفاق می افتد، کاهش چشمگیر در میزان پروتئین و کالری دریافتی عامل مهمی برای بروز ریزش مو هستند. این رژیم ها همچنین ممکن است فرد را در معرض کمبود ویتامین ها و مواد معدنی متعدد قرار دهند که لازم است از طریق مصرف مکمل ها جبران شود.