سیستم ایمنی بدن چیست و چگونه عمل می‌کند؟

• سیستم ایمنی بدن ما در واقع ارتشی است که از بدن ما در مقابل عوامل بیگانه همچون میکروبها، ویروسها و …حفاظت می‌­کند.
• سربازان این ارتش میلیون ها سلول ایمنی و گلبول سفید پراکنده در گردش خون و مستقر در بافت های مختلف بدن ما هستند.
• اولین نکته کلیدی در ارتباط با عملکرد سیستم ایمنی اینست که :
  • سیستم ایمنی قادر به تشخیص سلول ها و پروتئین های ساختاری موجود در بدن (سلول های خودی) از پروتئین ها و مولکول های غیر خودی و بیگانه است.
• مجموعه ای از مکانیسم های بسیار ظریف و دقیق و پیچیده عملیات شناسایی سلول ها یا ساختارهای غیر خودی و تخریب آنها را به انجام می‌رسانند.

مهاجمان که سیستم ایمنی شما از شما در برابر آنها محافظت می‌کند شامل موارد زیر است:

• باکتری‌ها
• ویروس‌ها
• قارچ‌ها که می‌توانند باعث عفونت شوند
• انگل‌ها
• سلول‌های سرطانی

آیا سیستم ایمنی بدن در قبال پیدایش سرطان نیز نقشی ایفا می‌کند؟

• سیستم ایمنی نه تنها در مقابل باکتری­ها و ویروس ها و دیگر عوامل بیماری زا از بدن ما محافظت می‌نماید بلکه وظیفه ی مقابله با سرطان ها را نیز به عهده دارد.
• پیدایش سرطان ناشی از تکثیر بی رویه سلول هایی از خود بدن است که تغییر ماهیت داده و نقش فیزیولوژیک خود را در بدن و بافت مربوطه به انجام نمی­‌رسانند. این سلول ها فقط مصرف کننده مواد غذایی بدن هستند و عرصه را بر سلول های سالم تنگ می­‌کنند.
• سیستم ایمنی بدن این قابلیت را دارد که سلول های تغییر ماهیت یافته­‌ی سرطانی را بشناسد و با غیر خودی تلقی کردن آنها موجب نابودیشان شود. در واقع ممکن است روزانه در بدن ما ده­ها سلول سرطانی ایجاد شود اما سیستم ایمنی بدون اینکه ما متوجه شویم آنها را شناسایی کرده و نابود می‌سازد. به عبارت دیگر سرطان ناشی از فرار این سلول های غیرنرمال سرطانی از سیستم ایمنی است. بنابراین باید توجه داشت برخورداری از سیستم ایمنی کارآمد نه تنها در مقابل عفونت های میکروبی بلکه در مقابل سرطان نیز از بدن ما محافظت می‌­کند.

سیستم ایمنی چگونه کار خود را انجام می­‌دهد؟

سیستم ایمنی از تجمع سلول های کارآمد با اعمال تخصصی تشکیل شده است. مثلا بعضی از این سلول ها با عمل بیگانه ­خواری (فاگوسیتوز) میکروب ها و ذرات بیگانه را وارد خود کرده و آنها را هضم می­‌کنند. برخی دیگر در قبال مواد بیگانه‌ي تحریک کننده سیستم ایمنی (آنتی­ژن­ها)، مواد دیگری موسوم به آنتی ­بادی ترشح می­‌کنند. اتصال آنتی ­­بادی به آنتی­ژن موجود در سلول های بیگانه، شناسایی، بلع و هضم سلول های بیگانه توسط سلول های بیگانه­ خوار را تسهیل می‌­کند.

جهت برخورداری از یک سیستم ایمنی کارآمد چه نکات عمومی قابل توصیه هستند؟

جهت برخورداری از یک سیستم ایمنی کارآمد لازم است نکات کلی زیر را مد نظر قرار دهیم:

• کاهش استرس: حد پایینی از استرس ممکن است به عملکرد بهتر انسان کمک کند ولی استرس شدید تاثیرات مخربی بر بدن از جمله بر سیستم ایمنی برجای می‌­گذارد. پس استرس را در زندگی خود کنترل کنید.
• وضعیت روحی خوب: مطالعات دیگر نشان داده‌اند که وضعیت روحی خوب، روابط اجتماعی غنی­ و خوشبینی تاثیرات مثبتی بر عملکرد سیستم ایمنی دارند. خود را از این موهبت­ ها محروم نکنید.
• خواب و استراحت کافی: خواب کافی برای عملکرد طبیعی سیستم ایمنی حائز اهمیت است. افراد مختلف معمولا در شبانه روز حدودا به 7 تا 9 ساعت خواب نیاز دارند.
• تحرک کافی و ورزش: ورزش دارای اثرات اثبات شده در تقویت سیستم ایمنی است. به جز این، ورزش اثرات بسیار مثبت دیگری نیز در حفظ سلامت قلب و عروق، پیشگیری از پوکی استخوان و ….دارد.
• تغذیه مناسب: تغذیه مناسب چنانکه اشاره شد از اهمیت حیاتی برای حفظ عملکرد طبیعی سیستم ایمنی برخوردار است. کودکانتان را از سنین پایین به الگوهای تغذیه­‌ای مطلوب عادت دهید.
• نور خورشید: قرار گرفتن در معرض آفتاب در حفظ سلامت عمومی و تقویت سیستم ایمنی بسیار حایز اهمیت است.
• پرهیز از مواد مضر و آسیب­زا : پرهیز از مواد مضر و آسیب زا مانند سیگار یا مقادیر زیاد شکر یا الکل در جلوگیری از تضعیف سیستم ایمنی بسیار حائز اهمیت است.
• در صورت نیاز بهره گیری از مکمل ها جهت دستیابی بدن به تمام مواد مغذی مورد نیاز: اگر برحسب عادات غذایی یا عوامل محدود کننده دیگر به نظر می‌رسد که ممکن است نتوانید حد کافی از مواد مغذی، ویتامین ها و مواد معدنی را کسب کنید استفاده از مکمل های تغذیه‌ای را مد نظر قرار دهید. در استفاده از ویتامین ها و مواد معدنی به دنبال حفظ تعادل در مصرف این ترکیبات باشید. استفاده از دوزهای بسیار بالا (مگا دوز) از ویتامین ها و مواد معدنی بدون اطلاعات کافی و بر اساس شنیده ها از افراد و منابع غیر معتبر بالقوه آسیب زاست.

اثر افزایش سن بر عملکرد سیستم ایمنی چگونه است؟

با افزایش سن، سیستم ایمنی هم مانند دیگر اعضای بدن ممکن است پیر شود و لذا در افراد مسن احتمال دارد پاسخ ایمنی ضعیفتری نسبت به عوامل بیگانه صورت پذیرد. به همین دلیل افراد مسن بیشتر مستعد ابتلا به عفونت های میکروبی و همینطور بیشتر مستعد ابتلا به سرطان هستند. از این جهت لازم است افراد مسن توجه بیشتری به برخورداری از یک سیستم ایمنی سالم و کارآمد داشته باشند.

آیا بیماری ها و داروها هم ممکن است  باعث تضعیف عملکرد سیستم ایمنی شوند؟

بله، برخی بیماری ها یا مصرف برخی از داروها نیز ممکن است موجب تضعیف سیستم ایمنی شوند. بعضي از افرادي كه داراي نارسايي هاي مادرزادي مربوط به سيستم ايمني هستند از كمبود بعضي از سلول هاي ايمني رنج مي‌برند. علاوه بر آن بعضي از بيماري­ ها مانند اچ.آي.وي (ايدز) سيستم ايمني را هدف قرار مي‌دهند. وقتي اين بيماري ها پیشرفت مي­‌كنند، بدن را مستعد انواع عفونت هايي مي­‌نمایند كه به طور معمول افرادي که سيستم ايمني نرمال دارند، دچار اين عفونت ها نمي­‌شوند. اين بيماران همچنین مستعد انوع خاصی از سرطان­ ها هستند كه به طور معمول در افراد دارای سیستم ایمنی نرمال مشاهده نمی­‌شوند. علاوه بر این بعضي از بيماران داروهايي مصرف مي­‌كنند، كه ممكن است عملكرد سيستم ايمني را تضعیف نمایند. داروهای مورد استفاده برای جلوگیری از رد پیوند اعضاء جزء این دسته از داروها هستند.

تغذیه مناسب چه نقشی در ارتباط با کارآمدی سیستم ایمنی ایفا می‌کند؟

سلول های سیستم ایمنی برای کارآمدی نیاز به تغذیه خوب و منظم دارند. دانشمندان مدت‌هاست متوجه شده‌اند که افرادی که در فقر زندگی می‌کنند و دچار سوءتغذیه هستند، در برابر بیماری‌های عفونی آسیب‌پذیرتر هستند. رژیم های خاص، مانند غذاهای فرآوری‌ شده یا مصرف زیاد قند ساده، احتمالا بر عملکرد سیستم ایمنی تأثیر منفی می‌گذارد و ممکن است بدن ما را برای پیدایش عفونت ها مستعدتر نمایند.

کدام ویتامین ها و مواد معدنی در ارتباط با کارآمدی سیستم ایمنی نقش مهمتری دارند؟

شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد کمبود در زمینه ریزمغذی‌ها به عنوان مثال، کمبود روی، سلنیوم، آهن، مس، اسید فولیک و ویتامین‌های A، B6، C،D  و E پاسخ‌های ایمنی را تغییر می‌دهد، هرچند مطالعات در این زمینه کامل نیست. بنابراین اگر جزء افرادی هستید که از مصرف میزان کافی از میوه­ها و سبزیجات اطمینان ندارید، مصرف مکمل های حاوی ویتامین ها و ریزمغذی­ های مختلف ممکن است به کارآمدی بیشتر سیستم ایمنی بدن شما کمک نماید. توجه داشته باشید که در این زمینه همیشه مصرف بیشتر لزوما بهتر نیست. لازم است مکمل ها هوشمندانه، آگاهانه و بر اساس نیاز فرد مورد استفاده قرار گیرند. دراین زمینه همیشه با پزشک یا داروساز خود مشورت نمایید و در جهت تکمیل اطلاعات علمی خود از منابع معتبر اهتمام ورزید.

زینک (روی) چگونه بر عملکرد سیستم ایمنی تاثیر می‌گذارد؟

• در بین مواد و ویتامین هایی که از آنها نام برده شد، عنصر روی یا زینک به ویژه برای تکثیر و تمایز سلولهای ایمنی بدن ضروری است. در واقع تمام سلول های بدن که تکثیر سلولی در آنها زیاد اتفاق می‌افتد نیازمند زینک هستند. به همین دلیل است که در درمان اسهال نیز برای تکثیر سریعتر سلولهای مخاط دستگاه گوارش و ترمیم آنها زینک تجویز می­­‌شود، به همین دلیل است که سلامت پوست و مو نیازمند حضور مقادیر کافی از عنصر روی در بدن است (تکثیر سلولی در سلولهای پوست و مو نیز بالاست).
• زینک برای عملکرد سلول های بیگانه ­خوار ضروری است.
• زینک همچنین برای به انجام رسیدن پیام رسانی و برقراری ارتباط بین سلول های ایمنی و شکل­گیری پاسخ ایمنی ضروری است.
• از طرفی روی یک آنتی­اکسیدان است و استرس اکسیداتیو ناشی از عفونت­ ها را تخفیف می‌­دهد.

ویتامین C چگونه بر عملکرد سیستم ایمنی تاثیر می‌گذارد؟

• ویتامین C برای شکل­ گیری پاسخ ایمنی مناسب نقش حیاتی دارد. ویتامین ث برای عملکرد سلول های بیگانه ­خوار (فاگوسیتوز) ضروری بوده و همچنین در واکنش های بیوشیمیایی که منجر به دعوت و تجمع سلول های ایمنی در محل عفونت می‌شوند اهمیت دارد.
• از طرفی ویتامین ث یک آنتی­اکسیدان قوی است و در مقابله با استرس اکسیداتیو که حین عفونت در بدن تشدید می­‌یابد کمک کننده است.
• مطالعات چندی نشان داده‌اند مصرف ویتامین ث به ویژه در همراهی با روی ممکن است دوره ابتلا به عفونت­های تنفسی و پنومونی (ذات الریه) را کوتاهتر نماید.
• ویتامین ث همچنین می‌تواند به جذب آهن کمک کرده و برخورداری از سطح مناسب آهن در بدن هم برای خونسازی لازم است و هم از جهت توانایی مقابله با عفونت ها ضروری است.

 ویتامینD چگونه بر عملکرد سیستم ایمنی تاثیر می گذارد؟

• تمامی سلول های ایمنی بدن در سطح خود برای ویتامین D گیرنده دارند. برخورداری از سطح مناسبی از ویتامین D برای تنظیم واکنش ایمنی در مقابل عوامل مهاجم ضروری است.
• مطالعات نشان دادند در دوران کرونا، در افراد دچار کمبود ویتامین D احتمال ابتلا به اشکال شدیدتر کرونا و مرگ و میر ناشی از COVID بیشتر است. مطالعات دیگری نشان دادند برای اثربخشی لازم است کمبود ویتامین د قبل از ابتلا به بیماری برطرف شده باشد و تجویز ویتامین D با شروع علایم بیماری ممکن است در کاهش علایم بیماری و مرگ و میر موفق نباشد. پس باید از هم اکنون به فکر تامین مقادیر کافی از ویتامین D برای بدنمان باشیم.
• نیاز روزانه به ویتامین D در بالغین ۶۰۰ واحد در روز و در بالغین بالای ۷۰ سال ۸۰۰ واحد در روز تعیین شده است. مصرف ویتامین د در مقادیر ۴۰۰ تا ۲۰۰۰ واحد در روز ایمن است.
• در راهنماهای بالینی وزارت بهداشت در ایران مصرف کپسول های ویتامین D به فواصل یک ماه یا دو ماه یکبار توصیه شده است. این روشی ساده ­تر و ارزانتر برای تامین ویتامین D مورد نیاز بدن است. اما گایدلاین های خارجی عموما مصرف روزانه ویتامین D در محدوده دوزهای پیشنهادی که پیش از این مورد اشاره قرار گرفت، را توصیه می‌کنند. با توجه به نقش ویتامین D در متابولیسم کلسیم و استخوانسازی، گاهی ویتامین D در همراهی با کلسیم و در مقادیر ۶۰۰ تا ۸۰۰ واحد در روز به صرف می‌رسد. طبعا ویتامین D حاضر در این فرآورده­ ها به عملکرد نرمال سیستم ایمنی نیز کمک می‌­­نماید.
• جالب است که برخورداری از سطح مناسبی از ویتامین D ظاهرا در پیشگیری از برخی بیماری­ های خودایمنی نیز ممکن است نقش داشته باشد. مثلا بیماری MS که بیماری است که مکانیسم های خودایمنی در پیدایش آن نقش دارند در نقاط دارای عرض جغرافیایی بیشتر (یعنی نقاط نزدیکتر به قطب مانند کشورهای اسکاندیناوی) شایعتر است. علت را بعضی از محققین به مواجهه کمتر با آفتاب و کمتر ساخته شدن ویتامین D در بدن افراد ساکن این مناطق نسبت داده‌­اند.
• قرص خوراکی ویتامین د+ویتامین K1+ویتامین K2 نوتری پاد محصول بسیار ارزشمندی است که از همراهی ویتامین کا1 و کا2 با ویتامین د جهت افزایش اثر بخشی آن و کاهش عوارض جانبی احتمالی بهره می‌برد.
• قرص های کلسیم+ویتامین د و همچنین قرص های کلسیم+ منیزیم+ زینک+ ویتامین د نوتری پاد که در اشکال بلعیدنی و جوشان عرضه شده‌اند نیز حاوی مقدار مناسبی از ویتامین د جهت رفع نیاز به این ویتامین مهم در ارتباط با عملکرد سیستم ایمنی هستند.

  ویتامین A و ویتامین E چگونه بر عملکرد سیستم ایمنی تاثیر می‌گذارند؟

• ویتامین A در حفظ یکپارچگی و کارآمدی سطوح محافظ بدن (پوست و مخاطات) که اولین سد دفاعی در مقابل عوامل مهاجم هستند ضروری است. ویتامین A در شکل­گیری و عملکرد صحیح ایمنی سلولی و ترشح آنتی بادی ها نقش دارد.
• مصرف مقادیر مازاد و بیش از حد نیاز ویتامین A به دلیل عوارض جانبی توصیه نمی‌­شود اما عدم کمبود ویتامین A برای بدن بسیار حیاتی است.
• ویتامین E نیز ویتامین محلول در چربی دیگری است که علاوه بر برخورداری از خواص آنتی اکسیدانی نقشی تنظیم کننده بر عملکرد سیستم ایمنی اعمال می­‌نماید.
• ارتباط عملکرد سیستم ایمنی با ویتامین ها و مواد معدنی محدود به موارد فوق نیست و برای ویتامین ها و مواد معدنی دیگر از جمله ویتامین B6 و فولیک اسید و همچنین کلسیم، مس و سلنیوم نقش هایی در ارتباط با عملکرد نرمال سیستم ایمنی و شکل­گیری پاسخ مناسب در برابر عفونتها برشمرده­‌اند. به یاد داشته باشیم ویتامین­ ها و مواد معدنی بر عملکرد یکدیگر تاثیر متقابل دارند و مهم است که به رفع کمبود همه­‌ی آنها به طور همزمان توجه نشان دهیم.

• قرص های زینک پلاس ویتامین های گروه ب و ویتامین ث نوتری پاد حاوی زینک و ویتامین ث در حد حداقل نیاز روزانه و ویتامین های گروه ب هستند.
• قرص های زینک پلاس ویتامین ث نوتری پاد حاوی زینک و ویتامین ث ( دو ترکیب مهم در عملکرد سیستم ایمنی) هستند. این محصول از آنجا که فاقد ویتامین های گروه ب است برای افرادی مناسب است که نگران افزایش اشتها و به تبع آن افزایش وزن ناشی از مصرف ویتامین های گروه ب هستند. در عوض دوز ویتامین ث در این محصول چند برابر حداقل نیاز روزانه است که به افزایش اثرات آنتی اکسیدانی این محصول و اثرات مفید در ارتباط با سیستم ایمنی کمک می‌کند.
• قرص های ویتامین ای نوتری پاد حاوی 400 واحد از این ترکیب آنتی اکسیدان و تقویت کننده مهم سیستم ایمنی هستند. ویتامین ای برای کبد چرب و کیست های پستان و همچنین برای جلوگیری از پیشرفت آلزایمر و پارکینسون ( دو بیماری مهم سیستم اعصاب) نیز به کار می‌رود.
• قرص های مولتی ویتامین روزانه نوتری پاد و قرص های مولتی ویتامین مینرال نوتری پاد حاوی ویتامین آ در کنار دیگر ویتامین ها و مواد معدنی مهم هستند.
• قرص های کلسیم-د نوتری پاد و قرصهای کلسیم پلاس منیزیم و زینک و ویتامین د و همچنین قرص های ویتامین د پلاس ویتامین کا1 و کا2 نوتری پاد محصولات با ارزش و با کیفیت دیگری هستند که مقادیر مناسبی از ویتامین د را در خود جای داده‌اند.
• قرص های مولتی ویتامین روزانه نوتری پاد و قرص های مولتی ویتامین پلاس مینرال نوتری پاد حاوی 18 میلی گرم آهن (معادل حداقل نیاز روزانه به آهن) ازاین عنصر مهم هستند.
• قرص های ویتامین ث نوتری پاد در اشکال بلعیدنی، جویدنی و جوشان در طعم های مختلف و جذاب و در دوزهای 500 و 1000 میلی گرم تولید و عرضه شده‌اند. این محصولات از مفیدترین و پرکاربردترین مکمل ها جهت ارتقاء سلامت عمومی و تقویت سیستم ایمنی به حساب می‌آیند.
• در قرص های ویتامین ث پلاس رزهیپ نوتری پاد، حضور عصاره رزهیپ در کنار ویتامین ث به اثرات آنتی اکسیدانی و تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند. این محصول همچنین برای مبتلایان به بیماری‌های التهابی و روماتیسمی مفیدتر از ویتامین ث ساده است.