شیوع دیابت در سرار دنیا و از جمله ایران رو به افزایش است. در ایران در حال حاضر بیش از 8 میلیون نفر مبتلا به دیابت هستند. در ایالات متحده امریکا بیش از 10% از جمعیت به دیابت مبتلا هستند.
بیماران مبتلا به دیابت بعد از چند سال ممکن است با مشکلات ثانوبه ای مواجه شوند از جمله عوارض قلبی و عروقی همچون افزایش ریسک بروز سکته های قلبی و مغزی، عوارض مرتبط با سیستم اعصاب مانند: نوروپاتی اعصاب محیطی و نوروپاتی اعصاب خودکار بدن، عوارض کلیوی و نیاز به دیالیز، عوارض چشمی و… در ادامه به دلایل و نقش تاثیرگذار کمبود ویتامین در دیابت و بیماری کبد چرب پرداخته و آنها را بررسی می کنیم.
آیا ارتباطی بین کمبود ویتامین ها و بیماری دیابت وجود دارد؟
بله. در کودکان، سطوح بالاتر از ویتامین دی با کاهش ابتلا به دیابت تیپ یک همراهی داشته است. (ویتامین D اثرات تنظیم کننده سیستم ایمنی برخوردار است و در دیابت تیپ یک مکانیسم های خودایمنی در بروز بیماری دخیل هستند.) کمبود در ویتامین های گروه ب احتمالا با کنترل مناسب قندخون و بروز دیابت ارتباط دارند. کمبود در عنصر کروم با کنترل نامناسب قندخون ارتباط دارد، هرچند کمبود آن چندان شایع نیست. کمبود منیزیم نیز برای کنترل مناسب قند خون ضروری است. کمبود منیزیم در جوامع شایع است و حدود یک سوم تا 50% از جوامع با درجاتی از کمبود منیزیم مواجه هستند.
آیا دیابت می تواند باعث آسیب به اعصاب شود؟ و آیا آسیب به اعصاب در همه مبتلایان به دیابت اتفاق می افتد؟
بله. اگر قند خون شما برای مدت طولانی بالا باشد، دیابت می تواند باعث آسیب به اعصاب شود. اصطلاح پزشکی برای این مشکل “نوروپاتی دیابتی” است. هر قدر قندخون خوب کنترل نشود و سال های بیشتری از شروع دیابت گذشته باشد، احتمال بروز نوروپاتی دیابتی بیشتر است.
علائم آسیب عصبی ناشی از دیابت چیست؟
- آسیب عصبی معمولاً ابتدا روی نواحی انتهایی پاها تأثیر می گذارد (بخشی از پاها که در محدوده پوشش توسط جوراب است). علائم معمول عبارتند از:
- بی حسی
- سوزش یا درد که اغلب در هنگام استراحت یا شب بدتر می شود
- سوزن سوزن شدن
- دردهای آزاردهنده یا نسبتا شدید با لمس خفیف محل ابتلا
- در طولانی مدت از دست رفتن حس درد و فراهم شدن زمینه برای زخم های دیابتی
با بدتر شدن آسیب عصبی، علائم ممکن است به نواحی بالاتر نیز برسد. برخی از افراد ممکن است علائم را در دستان خود احساس کنند (نواحی که به طور معمول توسط دستکش پوشانده می شود).
آیا آزمایشی برای آسیب عصبی ناشی از دیابت وجود دارد؟
بله. پزشک شما معمولاً با گرفتن شرح حال و انجام معاینه می‌تواند تشخیص دهد که آیا آسیب عصبی (نوروپاتی) در شما بروز یافته یا خیر. همچنین آزمایشاتی از قبیل “مطالعه هدایت عصبی” یا “الکترومیوگرافی” یا همان نوار عصب-عضله (EMG) برای تشخیص نوروپاتی دیابتی به کار می روند.
آیا می توان از آسیب عصبی جلوگیری کرد؟
مطالعات نشان می دهد که می توانید خطر آسیب عصبی را با موارد زیر کاهش دهید:
- میزان قند خون خود را تا حد امکان نزدیک به نرمال نگه دارید
- سیگار نکشید
- رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی زیاد داشته باشید
- کاهش وزن، اگر اضافه وزن دارید
- اطمینان از درمان پرفشاری خون و بیماری های قلبی (در صورت ابتلا)
- مصرف مقدار کافی از ویتامین های گروه ب به ویژه ویتامین ب1، ب12 و ب6
- مصرف مقدار کافی از منیزیم
در کسانی که به دیابت مبتلا شده اند، ویتامین ها و موارد معدنی چه نقشی دارند؟
کمبود در ویتامین های گروه ب به ویژه ویتامین های ب1، ب6 و ب12 در تشدید نوروپاتی دیابتی موثر است. متفورمین از داروهای مهم مورد استفاده در مدیریت دیابت تیپ 2 است. بیماران مصرف کننده متفورمین بیش از جمعیت عادی مستعد کمبود ویتامین ب12 هستند. افراد مبتلا به دیابت بیش از جمعیت عادی متحمل استرس اکسیداتیو می شوند و از این جهت ویتامین های انتی اکسیدان مانند ویتامین ث برای آنها مفید است. در بیمارانی که علاوه بر دیابت مبتلا به کبد چرب هستند ویتامین ای نیز ممکن است مفید باشد.
منیزیم در بهبود دردهای مبتلایان به نوروپاتی دیابتی موثر است. از طرفی کمبود منیزیم در بیماران مبتلا به دیابت شایع است. منیزیم در ترکیب با ویتامین ب6 به ویژه برای نوروپاتی دیابتی مفید است. همراهی ویتامین های ب1، ب6 و ب12 اثرات مفید آنها را در نوروپاتی دیابتی افزایش می دهد. به عبارت دیگر این ویتامین ها در همراهی با یکدیگر اثر هم افزایی (Synergism) دارند.
چه مکمل ها و داروهایی در نوروپاتی دیابتی تأثیر مفیدی دارند؟
- ویتامین های گروه ب به ویژه ویتامین های ب1، ب6 و ب12 ، هم در پیشگیری از پیشرفت و هم در بهبود دردهای ناشی از نوروپاتی موثر بوده اند. در بعضی فراورده ها مانند آمپول های نوروبیون این سه ویتامین مهم با هم در یک محصول وارد شده اند. اشکال خوراکی از نوروبیون هم به بازار دارویی وارد شده است. در بازار دارویی ایران قرص های خوراکی “نوراپاد” ترکیبی از این سه ویتامین را به میزانی مشابه با برند مشهور قرص های “نوروبیون فورت” در خود جای داده اند. اشکال خوراکی در اغلب بیماران می توانند بدون تحمل درد ناشی از تزریق و عوارض جانبی احتمالی، اثرات مفید خود را بر جای بگذارند.
- منیزیم به ویژه در همراهی با ویتامین ب6 اثرات مثبتی در بهبود نوروپاتی دیابتی دارد. فرآورده های ترکیبی از منیزیم+ویتامین ب6 نیز در بازار دارویی ایران وجود دارد. (مثلا قرص های منیزیم-ب6 نوتری پاد)
- در صورت عدم اثربخشی مکمل های فوق می توان از داروهای موثر مورد استفاده در این مشکل مانند پرگابالین، گاباپنتین، کاربامازپین، دلوکستین و آمی تریپتیلین استفاده کرد. این داروها در مقایسه با مکمل های یاد شده به طور بالقوه عوارض جانبی و تداخلات دارویی بیشتری دارند و استفاده از آنها باید حتما زیر نظر پزشک باشد.
انواع کمبود ویتامین در دیابت
ویتامین های مختلفی وجود دارند که ممکن است در افراد مبتلا به دیابت کمبود داشته باشند. برخی از شایع ترین انواع کمبود ویتامین در دیابت عبارتند از:
- ویتامین D: این ویتامین برای حفظ سلامت استخوان ها، ماهیچه ها و سیستم ایمنی بدن ضروری می باشد. کمبود ویتامین D با افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 و عوارض آن از جمله بیماری قلبی، سکته مغزی و بیماری کلیوی مرتبط است.
- ویتامین B12: ویتامین B12 برای عملکرد صحیح سیستم عصبی ضروری است. کمبود ویتامین B12 می تواند منجر به خستگی، ضعف، بی حسی و سوزن سوزن شدن در دست و پا شود.
- ویتامین B6: ویتامین B6 برای متابولیسم کربوهیدرات ها و پروتئین ها ضروری است. کمبود ویتامین B6 می تواند منجر به خستگی، تحریک پذیری و مشکلات پوستی شود.
- ویتامین C: ویتامین C برای سیستم ایمنی بدن ضروری است. کمبود ویتامین C می تواند منجر به عفونت های مکرر و زخم های کندتر شود.
- ویتامین E: ویتامین E یک آنتی اکسیدان است که از سلول ها در برابر آسیب محافظت می کند. کمبود ویتامین E می تواند منجر به مشکلات بینایی، مشکلات پوستی و مشکلات عصبی شود.
کبد چرب غیر الکلی چیست و چه عوارضی دارد؟ آیا مکمل ها برای بهبود کبد چرب مفید هستند؟
کبد چرب غیر الکلی به معنی تجمع چربی در کبد (استئاتوز) در غیاب سایر عوامل ایجاد کننده مانند مصرف الکل، هپاتیت C و بیماری های دیگر است. کبد چرب غیر الکلی در ادامه ممکن است به استئاتو هپاتیت (تجمع چربی همراه با واکنش التهابی در کبد) و در مراحل پیشرفته تر به مشکلات جدی تر مثل سیروز کبدی یا حتی کارسینوم (سرطان) هپاتوسلولار تبدیل شود.
در مراحل ابتدایی بیماران مبتلا به کبد چرب بدون علامت هستند ولی ممکن است علایمی مانند خستگی، بی حالی، درد مبهم در ناحیه سمت راست فوقانی شکم و همچنین بزرگ شدن کبد وجود داشته باشد. آنزیم های کبدی ممکن است افزایش یابند و تجمع بافت چربی در تصویربرداری به روش سونوگرافی مشهود است.
کبدچرب بیماری ناشی از سبک زندگی ناسالم از نظر تغذیه و کم تحرکی است. مصرف کالری مازاد به ویژه در قالب کربوهیدرات های فیلتر شده و بدون سبوس و کم تحرکی منجر به طیفی از عوارض از جمله کبد چرب می شود. سندرم متابولیک و حرکت به سمت پیش دیابت و نهایتا دیابت عوارض دیگر ناشی از این سبک ناسالم زندگی هستند.
کمبود ویتامین در کبد چرب
مطالعات نشان داده‌اند که کمبود ویتامین در مبتلایان به کبد چرب شایع است. ویتامین‌هایی که بیشتر در این افراد کمبود دارند شامل موارد زیر میشود:
- ویتامین D: ویتامین دی برای سلامت کبد ضروری است و کمبود آن با افزایش خطر ابتلا به کبد چرب مرتبط است.
- ویتامین B12: ویتامین B12 برای عملکرد صحیح کبد ضروری است و کمبود آن با افزایش خطر ابتلا به کبد چرب و عوارض آن از جمله سیروز مرتبط است.
- ویتامین C: ویتامین C یک آنتی‌اکسیدان قوی است که از کبد در برابر آسیب محافظت می‌کند و کمبود آن با افزایش خطر ابتلا به کبد چرب و عوارض آن از جمله فیبروز مرتبط است.
درمان کبد چرب
درمان قطعی کبد چرب کاهش وزن به کمک تغییر سبک زندگی (رژیم غذایی مناسب، کنترل مصرف کالری مصرفی و ورزش) است. روش های جراحی مورد تایید برای کاهش وزن (جراحی باریاتریک) و همچنین داروهای مورد استفاده در کاهش وزن (مانند ارلیستات) توانسته اند در بهبود کبد چرب موثر واقع شوند.
در کنار این موارد گاهی از داروها و مکمل ها نیز برای بهبود کبد چرب استفاده می شود. ویتامین E با دوز 400تا 800 واحد در روز برای کبد چرب مورد استفاده قرار گرفته است. برخی از داروهای کاهنده قند خون خوراکی ( ازجمله پیوگلیتازون و متفورمین) نیز برای کبد چرب استفاده شده اند. اما در کل مهمترین درمان کبد چرب، تغییر سبک زندگی و خودداری از مصرف کالری مازاد و افزایش تحرک و فعالیت و ورزش است و مصرف دارو و مکمل نباید جایگزین این مهم باشد.
قبل از مصرف هرگونه دارو یا مکمل برای کبد چرب با پزشک خود مشورت کنید چرا که فواید حاصل از این ترکیبت باید در مقابل فواید احتمالی حاصل از مصرف آنها سنجیده شود.