مکمل‌ های سیستم اعصاب و عضلات

سلولهای اعصاب و عضلات در بدن ما سلولهایی با عملکرد بسیار تخصصی هستند و برخورداری از سطح نرمالی از یونهای فلزی (مانند کلسیم، منیزیم، سدیم و پتاسیم) و همچنین ویتامین های مختلف به ویژه ویتامین های گروه ب و ویتامین د برای عملکرد نرمال آنها ضروری است. ذیلا به توضیحاتی در مورد این ویتامینها و مواد معدنی خواهیم پرداخت.

مهمترین ویتامین های گروه ب در عملکرد سیستم اعصاب کدامند؟ این ویتامینها چه نقشی در ارتباط با عملکرد سیستم اعصاب بازی می کنند؟

• ویتامین های گروه ب مجموعه ای از ویتامین های محلول در آب هستند که نقش های متعددی را در بدن برعهده دارند. فرآورده های متنوعی وجود دارند که در آنها بیش از یک نوع از این دسته از ویتامین ها وجود دارد. در بین این فرآورده های چند ترکیبی محصولاتی هم وجود دارند که اختصاصا برای کاربرد در حوزه عملکرد مغز و اعصاب معرفی شده اند. این محصولات ممکن است به شکل تزریقی و یا خوراکی عرضه شده باشند.
• در بین ویتامین های گروه ب سه ویتامین ب1 ، ب6 و ب12 در ارتباط با عملکرد اعصاب بیشتر حائز اهمیت هستند. مطالعات موجود حاکی از آن است که هر یک از این سه ویتامین به تنهایی دارای اثرات مفید بر سیستم اعصاب هستند. ویتامین ب1 در تولید انرژی و به مصرف رسیدن آن در سلول های عصبی مهم است. ویتامین ب6 در ساخت ناقل های شیمیایی عصبی و انتقال پیام بین سلول های عصبی نقش ایفا می کند. ویتامین ب 12 نیز در عملکرد سلول های اطراف سلول های عصبی و شکل گیری بخش هایی موسوم به میلین (Myelin) که در انتقال پیام در آکسون های سلول های عصبی نقش دارند حائز اهمیت است. کمبود در هر یک از این سه ویتامین با بروز علایم جدی در سیستم اعصاب و بروز بیماری های شناخته شده سیستم اعصاب همراه است.

ویتامین های گروه ب در مبتلایان به دیابت از چه نظر حایز اهمیت هستند؟

•  از جمله خواص دیگر این ویتامین ها اثرات نوروتروفیک آنهاست (کمک به بازتولید و ترمیم سلول های عصبی). این اثر به ویژه در بیماران مبتلا به دیابت حائز اهمیت است. در دنیا حدود 450 میلیون نفر به دیابت مبتلا هستند. در ایران تعداد مبتلایان به دیابت احتمالا بیش از 8 میلیون نفر است. بیماران مبتلا به دیابت بعد از گذشت چند سال از ابتلا، دچار عارضه ای موسوم به “نوروپاتی” دیابتی می شوند. در این عارضه بیماران به دلیل آسیب به اعصاب دچار دردهای خاصی می شوند که ممکن است به شکل سوزش، سوزن سوزن شدن و مورمور احساس شوند. دردها بیشتر در قسمت های انتهایی اندام ها یعنی در دست و پا و در قسمت هایی که به طور معمول توسط دستکش و جوراب پوشیده می شوند، احساس می شوند. شواهدی وجود دارد که مصرف این سه ویتامین (ب1، ب6 و ب12) به شکل همزمان ممکن است اثر هم افزایی (سینرژیسم) در بهبود علایم نوروپاتی دیابتی به همراه داشته باشد. ضمنا این ویتامین ها در بهبود علائم دیگر اشکال نوروپاتی و به طور کلی دیگر مشکلات نورولوژیک ممکن است نقش داشته باشند.
• قرصهای بلعیدنی نوراپاد حاوی دوز بالا از ویتامین های ب1، ب6 و ب12 در مقادیر معادل با آمپول نوروبیون هستند. مبتلایان به نوروپاتی دیابتی با استفاده از قرص های خوراکی نوراپاد بدون نیاز به تحمل درد ناشی از تزریق می توانند از از اثرات مفید این سه ویتامین مهم در تخفیف علایم نوروپاتی دیابتی بهره مند شوند.

آیا نیاز به مصرف مکمل های ویتامین ب وجود دارد؟ چه افرادی از مصرف مکمل های ویتامین ب نفع می برند؟

توصیه کلی تلاش برای کسب ویتامین های مورد نیاز بدن از طریق تغذیه است. اما عادات بد غذایی و برخی مشکلات زمینه ای ممکن است ما را مستعد کمبود ویتامین های گروه ب نمایند. برای مثال منبع عمده ویتامین های گروه ب غلات دارای سبوس هستند حال آنکه امروزه اغلب ما نان تهیه شده از غلات بدون سبوس و آرد تصفیه شده را استفاده می کنیم.

• در بین ویتامین های گروه ب برخی مانند ویتامین ب12 عمدتا در منابع حیوانی مانند گوشت یافت می شوند و افرادی که رژیم گیاهخواری اختیار کرده اند ممکن است در معرض کمبود ویتامین ب12 قرار گیرند. همچنین مصرف داروی متفورمین ( از داروهای مفید خوراکی کاهنده قند خون مورد استفاده در مبتلایان به دیابت) فرد را مستعد کمبود ویتامین های گروه ب می نمایند. داروهای کاهنده ترشح اسید معده (مانند امپرازول) جذب برخی از ویتامین های گروه ب از جمله ویتامین ب12 را با مشکل مواجه می سازند. گذشته از این افراد بالای 50 سال بیش از دیگران مستعد کمبود ویتامین های گروه ب هستند. بنابراین مصرف مکمل های ویتامین ب برای بسیاری از افراد ممکن است مفید باشد.
• از طرفی ویتامین های گروه ب جزء ویتامین های محلول در آب هستند و این بدان معناست که مقدار مازاد آنها از بدن دفع می شود و همچنین بدن مقدار قابل توجهی از آنها را درخود ذخیره نمی کند. در این بین ویتامین ب12 تنها استثناء است که بدن مصرف 2-3 سال را در خود ذخیره می کند و به این دلیل افراد گیاهخوار در صورت عدم مصرف مکمل های حاوی ویتامین ب 12 بعد از این مدت (2تا 3سال) معمولا علائم کمبود ویتامین ب12 را در خود بروز می دهند.
• بنابراین به عنوان یک توصیه کلی همیشه سعی کنید مقدار کافی از ویتامین های گروه ب را از طریق تغذیه مناسب به بدن خود برسانید و اگر به هر دلیل موفق به اینکار نشدید یا جزء آن دسته از افراد هستید که مستعد کمبود ویتامین های گروه ب هستند، از مصرف مکمل های ویتامین ب غافل نشوید.
• قرصهای بلعیدنی نوراپاد حاوی دوز بالا از ویتامین های ب1، ب6 و ب12 در مقادیر معادل با آمپول نوروبیون هستند. با استفاده از قرص های خوراکی نوراپاد بدون نیاز به تحمل درد ناشی از تزریق می توانید از فواید فوق بر سیستم اعصاب بهره مند شوید.

آیا ممکن است مکمل ها در تخفیف مشکلات روانپزشکی مانند “اضطراب” و “افسردگی” نیز مفید واقع شوند؟

• اضطراب شایع ترین اختلال روانپزشکی است. حدود 30 درصد از جمعیت جامعه طی زندگی خود اختلالات اضطرابی را تجربه می کنند. در عین حال، حد پایین اضطراب یک مکانیسم فیزیولوژیک در نظر گرفته می شود که در محفاظت ما از خطرات و فرار از موقعیت های دشوار نقش دارد. اما اضطراب و استرس طولانی مدت آثار مخرب جسمی و روحی بسیاری بر جای می گذارد و نیازمند توجه و درمان است. اضطراب با دیگر اختلالات روانپزشکی مانند افسردگی ممکن است همپوشانی داشته باشد یا موجب تشدید آنها شود. ارزیابی دقیق اضطراب نیازمند یک مصاحبه بالینی روانپزشکی است ولی بسیاری از افراد علی رغم تجربه اضطراب و استرس مفرط، توجه کافی برای درمان یا کاهش اضطراب مبذول نمی کنند. درمان های غیر دارویی مانند “شناخت درمانی” نیز در درمان اضطراب جایگاه دارند. اما ممکن است اضطراب به حدی شدت یابد که فرایند تفکر را با مشکل مواجه سازد.
• کاهش تمرکز، هجوم افکار متعدد هنگام خواب ، صبح زود یا نیمه شب با کوچکترین محرکی از خواب پریدن و بعد ناتوانی در به خواب رفتن مجدد، همگی از نشانه های اضطراب هستند. در چنین شرایطی ممکن است لازم باشد تا از داروهای ضد اضطراب برای بهبود وضعیت کمک گرفت.
• در عین حال کمبود برخی از ویتامین ها و مواد معدنی ممکن است در تشدید و بروز علایم اضطراب نقش داشته باشند و جبران کمبود این مواد معدنی و ویتامین ها می تواند اثرات مثبتی در بهبود اضطراب برجای بگذارد.

کمبود در کدام ویتامین ها و مواد معدنی ممکن است در تشدید و بروز علائم اضطراب یا افسردگی نقش داشته باشند؟

1. منیزیم : شاید مهمترین ماده معدنی که دراین رابطه بتوان از آن نام برد منیزیم است. کمبود منیزیم در جوامع مختلف بسیار شایع است. چیزی حدود یک سوم تا نیمی از جمعیت دچار درجاتی از کمبود منیزیم هستند. قابل توجه است که نرمال بودن سطح منیزیم در خون دلیل بر کفایت میزان منیزیم در کل بدن نیست، چراکه یون منیزیم یک یون درون سلولی است و ارزیابی میزان کلی منیزیم موجود در بدن نیازمند آزمایشات پیچیده تری است. نیاز روزانه به منیزیم بسته به سن و جنس بین 300 تا 400 میلی گرم است. ولی بسیاری از افراد کمتر از این مقدار را از طریق رژیم غذایی خود به دست می آورند.
   استفاده از منیزیم به عنوان مکمل برای دوره های 6 تا 8 هفته توانسته به نحو معنی داری علائم اضطراب را کاهش دهد. همچنین مصرف منیزیم بر افسردگی اثر مثبتی داشته است. علاوه بر اینها منیزیم برای به انجام رسیدن چند صد واکنش متابولیک و آنزیمی در بدن ضروری است. از جمله منیزیم برای ساخت ناقل های شیمیایی پیام های عصبی در سیستم اعصاب مانند سروتونین و GABA ضروری است که اختلال در این ناقل های شیمیایی خود با اختلالات اضطرابی و افسردگی در ارتباطند.
2. پتاسیم: کمبود پتاسیم هم ممکن است موجب تشدید علایم اضطرابی و تحریک پذیری سیستم اعصاب شود. اما کمبود پتاسیم در افراد بدون بیماری های زمینه ای چندان شایع نیست. اما بیماران بستری در بخش های ویژه و بیمارانی که به دلیلی از راه وریدی تغذیه می شوند، بیماران دیابتی که قند خون آنها به نحو مناسبی تحت کنترل نیست، کاملا مستعد ابتلا به کمبود پتاسیم هستند.
3. توجه داشته باشید که مصرف برخی از داروها نیز ممکن است فرد را مستعد کمبود منیزیم یا پتاسیم نماید. مثلا مصرف برخی از داروهای مدر (ادرار آور) که کاربردهای قلبی عروقی زیادی دارند ممکن است به عنوان عارضه جانبی فرد را مستعد کمبود منیزیم یا کمبود پتاسیم نماید. همچنین مصرف داروهای کاهنده ترشح اسید معده به دلیل اختلال در جذب یونهای فلزی ممکن است فرد را با کمبود مواد معدنی به ویژه منیزیم مواجه نماید. اضطراب ممکن است کیفیت خواب را نیز تحت تاثیر قرار دهد و مصرف منیزیم ممکن است با کاهش تحریک پذیری سیستم اعصاب کیفیت خواب را بهبود بخشد.
4. ویتامین دی: ویتامین د3 نیز از طریق مقابله با اثر کورتیزول (هورمونی که ترشح آن در زمان استرس و اضطراب افزایش می یابد)، ممکن است در تخفیف علایم اضطرابی موثر باشد. کمبود ویتامین د نیز در جامعه بسیار شایع است. در کشور امریکا حدود 40-50 درصد از جمعیت با درجاتی از کمبود ویتامین د مواجه بوده اند و در ایران نیز شیوع کمبود ویتامین د احتمالا از امریکا پایین تر نیست.

توجه داشته باشید که استرس و اضطراب به جز اثرات روحی، ممکن است در طولانی مدت بروز دیابت، پرفشاری خون و بیماری های قلبی عروقی دیگر و همچنین سکته قلبی را تسهیل نماید. بنابراین همواره توجه لازم را برای حذف علل اضطراب و استرس از زندگی خود مبذول دارید و از مشورت با پزشک جهت درمان احتلالات اضطرابی غاقل نشوید و توجه داشته باشید که طولانی شدن اختلالات اضطرابی ممکن است درمان آنها را با مشکل مواجه نماید.

استفاده از مکمل ها در عوارض عصبی ناشی از دیابت

آیا دیابت می تواند باعث آسیب به اعصاب شود؟

بله. اگر قند خون شما برای مدت طولانی بالا باشد، دیابت می تواند باعث آسیب به اعصاب شود. اصطلاح پزشکی برای این مشکل “نوروپاتی دیابتی” است. هر قدر قندخون خوب کنترل نشود و سال های بیشتری از شروع دیابت گذشته باشد، احتمال بروز نوروپاتی دیابتی بیشتر است.

علائم آسیب عصبی ناشی از دیابت چیست؟
– آسیب عصبی معمولاً ابتدا روی نواحی انتهایی پاها تأثیر می گذارد (بخشی از پاها که در محدوده پوشش توسط جوراب است). علائم معمول عبارتند از:
– بی حسی
– سوزش یا درد که اغلب در هنگام استراحت یا شب بدتر می شود
– سوزن سوزن شدن
– دردهای آزاردهنده یا نسبتا شدید با لمس خفیف محل ابتلا
– در طولانی مدت از دست رفتن حس درد و فراهم شدن زمینه برای زخم های دیابتی
– با بدتر شدن آسیب عصبی، علائم ممکن است به نواحی بالاتر نیز برسد. برخی از افراد ممکن است علائم را در دستان خود احساس کنند (نواحی که به طور معمول توسط دستکش پوشانده می شود).

آیا آزمایشی برای بررسی آسیب عصبی ناشی از دیابت وجود دارد؟
– بله. پزشک شما معمولاً با گرفتن شرح حال و انجام معاینه می‌تواند تشخیص دهد که آیا آسیب عصبی (نوروپاتی) در شما بروز یافته یا خیر. همچنین آزمایشاتی از قبیل “مطالعه هدایت عصبی” یا “الکترومیوگرافی” یا همان نوار عصب-عضله (EMG) برای تشخیص نوروپاتی دیابتی به کار می روند.

آیا می توان از آسیب عصبی در مبتلایان به دیابت جلوگیری کرد؟
– مطالعات نشان می دهد که می توانید خطر آسیب عصبی را با موارد زیر کاهش دهید:

• میزان قند خون خود را تا حد امکان نزدیک به نرمال نگه دارید
• سیگار نکشید
• رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی زیاد داشته باشید
• وزن خود را کاهش دهید
• از درمان پرفشاری خون و بیماری های قلبی (در صورت ابتلا) اطمینان حاصل کنید
• مقدار کافی از ویتامین های گروه ب به ویژه ویتامین ب1، ب12 و ب6 مصرف کنید
• منیزیم به مقدار کافی استفاده کنید

چه مکمل ها و داروهایی در نوروپاتی دیابتی تأثیر مفیدی دارند؟

• ویتامین های گروه ب به ویژه ویتامین های ب1، ب6 و ب12 ، هم در پیشگیری از پیشرفت و هم در بهبود دردهای ناشی از نوروپاتی موثر بوده اند. در بعضی از فراورده ها مانند آمپول های نوروبیون این سه ویتامین مهم با هم در یک محصول وارد شده اند. اشکال خوراکی از نوروبیون هم به بازار دارویی وارد شده است. در بازار دارویی ایران قرص های خوراکی “نوراپاد” ترکیبی از این سه ویتامین را به میزانی مشابه با برند مشهور قرص های “نوروبیون فورت” در خود جای داده اند. اشکال خوراکی در اغلب بیماران می توانند بدون تحمل درد ناشی از تزریق و عوارض جانبی احتمالی، اثرات مفید خود را بر جای بگذارند.
• منیزیم به ویژه در همراهی با ویتامین ب6 اثرات مثبتی در بهبود نوروپاتی دیابتی دارد. فرآورده های ترکیبی از منیزیم+ویتامین ب6 نیز در بازار دارویی ایران وجود دارند. (مثلا قرص های منیزیم-ب6 نوتری پاد)
• در صورت عدم اثربخشی مکمل های فوق می توان از داروهای موثر مورد استفاده در این مشکل مانند پرگابالین، گاباپنتین، کاربامازپین، دلوکستین و آمی تریپتیلین استفاده کرد. این داروها در مقایسه با مکمل های یاد شده به طور بالقوه عوارض جانبی و تداخلات دارویی بیشتری دارند و استفاده از آنها باید حتما زیر نظر پزشک باشد.