آشنایی با کافئین و نوشیدنی های انرژی زا | آیا مفید و ایمن هستند؟
چه محدودیت هایی را در مصرف کافئین و نوشیدنی های انرژی زا باید رعایت کنیم؟
در دنیای شلوغ و پرشتاب امروز، افراد زیادی برای افزایش سطح انرژی، بهبود عملکرد خود و تمرکز عمیق تر و همچنین به دلیل افزایش سرعت و ریتم زندگی، به مصرف کافئین و نوشیدنی های انرژی زا روی آورده اند. این ترکیبات سبب افزایش سطح انرژی شده و بسیار محبوب هستند. حال سوالی که مطرح میشود این است، آیا واقعا مصرف این نوشیدنی های انرژی زا مفید خواهد بود؟
بدون شک این محصولات در بسیاری موارد مفید و کارساز هستند، اما مصرف خودسرانه و استفاده از مکمل ها و نوشیدنی های انرژی زا بدون آگاهی از ترکیبات آن ها، می تواند خطرات جدی را برای افراد به دنبال داشته باشد. حتما در هنگام مصرف باید محدودیت های داروهای انرژی زا رعایت شود.
در این مقاله به بررسی دقیق فواید و معایب کافئین و نوشیدنی های انرژی زا میپردازیم تا به سوال مورد نظر پاسخ دهیم.
کافئین چیست و چگونه بر بدن اثر میگذارد؟
برای آن که بیشتر با کافئین و نوشیدنی های انرژی زا آشنا شوید، لازم است به موارد بیان شده زیر دقت کرده و اطلاعات خود را افزایش دهید.
تعریف کافئین و منابع طبیعی آن (قهوه، چای، کاکائو، ماتچا و…)
- کافئین در حقیقت یک ماده محرک است که بیشتر در برگ ها، میوه و دانه های گیاهان یافت میشود. یکی از رایج ترین منابع برای دریافت کافئین مصرف قهوه است. قهوه شناخته شده ترین منبع برای دریافت کافئین به شمار می آید. چای سبز نیز از دیگر منابع مهم برای دریافت کافئین خواهد بود.
- کافئین موجود در چای سبز از قهوه کمتر است اما این امر دلیل نمیشود که اثرات آرامش بخش آن کمتر باشد. در چای سبز ال تیانین وجود دارد که مسئول ایجاد حس آرامش است. در کنار این دو ماده، کاکائو قرار میگیرد. کاکائو نیز دارای کافئین قابل توجهی بوده که سبب افزایش انرژی در افراد میشود.
- از دیگر مواد دارای کافئین ماتچا و گوارانا هستند. این دو ماده دارای مقادیر زیادی کافئین هستند که در تولید نوشیدنی های انرژی زا ایرانی از آن ها استفاده میشود.
نحوه اثر کافئین بر مغز و سیستم عصبی مرکزی
کافئین به عنوان آنتاگونیست گیرنده های آدنوزین عمل میکند. آدنوزین ماده ای است که تجمع آن در بدن سبب ایجاد حس خستگی میشود. انواع کافئین و نوشیدنی های انرژی زا این گیرنده ها را مسدود میکنند. در نتیجه بدن کمتر متوجه حس خستگی میشود و میتواند هوشیاری خود را برای مدت زمان طولانی تری حفظ کند. نتیجه این فرآیند افزایش هورمون های دوپامین و آدرنالین است. افزایش این هورمون ها منجر به تجربه احساساتی مانند شادی و نشاط موقت میشود.
فواید مصرف متعادل کافئین: افزایش تمرکز، کاهش خستگی، بهبود عملکرد
مصرف کافئین و نوشیدنی های انرژی زا در مقادیر متعادل می تواند مفید بوده و مزایای خوبی را به همراه داشته باشد. از جمله این مزایا می توان به افزایش تمرکز و حافظه در کوتاه مدت اشاره کرد. علاوه بر آن مصرف کافئین می تواند سبب بهبود عملکرد ورزشی یا افزایش استقامت، کاهش احساس خستگی جسمی و ذهنی، کاهش دردهای خفیف و افزایش سوخت و ساز بدن و چربی سوزی گردد.
نوشیدنی های انرژی زا چه هستند؟
برای آن که با نوشیدنی‌های انرژی‌زا خارجی آشنا شوید، لازم است به ترکیبات آنها توجه نمایید. برای این منظور به نکات بیان شده زیر دقت کرده و اطلاعات خود را افزایش دهید.
نوشیدنی های انرژی زا در واقع ترکیبی از چند ماده محرک هستند. این مواد برای افزایش هوشیاری و کاهش خستگی طراحی شده اند. مهم ترین ترکیبات آنها شامل موارد زیر میشود:
- کافئین که اغلب بین 80 تا 300 میلی گرم در هر قوطی وجود دارد.
- شکر که گاها تا 50 گرم یا بیشتر در یک قوطی نوشابه انرژی زا مورد استفاده قرار میگیرد.
- تائورین که از دیگر ترکیبات این نوشیدنی ها به شمار می آید. این ماده یک اسید آمینه بوده و در افزایش توان عضلات نقش مهمی دارد.
ترکیبات معمول نوشیدنی های انرژی زا (کافئین، تائورین، گوارانا، شکر و…)
نوشیدنی های انرژی زا در حالت کلی شامل ترکیبات زیر هستند:
- کافئین به عنوان محرکی که سطح هوشیاری را افزایش داده و تاثیر خستگی را کمرنگ میکند.
- تائورین از دیگر مواد موجود در نوشیدنی های انرژی زا اسا که نوعی آمینو اسید بوده و بر عملکرد عضلات و مغز اثر دارد.
- گوارانا که یکی دیگر از ترکیبات این مکمل ها است. گوارانا گیاهی محرک با مقدار زیادی کافئین بوده که اثرات انرژی زا را افزایش میدهد.
- قند یا شیرین کننده های دیگر نیز از سایر ترکیبات این محصولات هستند. این مواد فقط برای بهبود طعم مورد استفاده قرار می گیرند.
- در نهایت نیز ویتامین های گروه B قرار دارند. این ویتامین ها در متابولیسم انرژی نقش زیادی ایفا می کنند.
دقت نمایید استفاده از این ترکیبات در دوزهای پایین اثرات مثبتی دارند اما مصرف خودسرانه و بیش از حد آن ها میتواند برای سلامتی افراد خطرناک باشد.
تفاوت نوشیدنی انرژی زا با نوشیدنی های ورزشی یا ایزوتونیک
اگرچه بسیاری از افراد این دو نوع نوشیدنی را با هم یکسان در نظر می گیرند اما در واقعیت تفاوت های کلیدی زیادی بین این دو وجود دارد.
نوشیدنی های انرژی زا با هدف افزایش انرژی موقت و تحریک مغز تولید شده اند درحالی که نوشیدنی های ورزشی با هدف هیدراته نگه داشتن بدن استفاده می شوند. این نوشیدنی ها باید مقدار آب از دست رفته در زمان ورزش را جبران کنند. نوشیدنی های ایزوتونیک در بیشتر مواقع فاقد کافئین و قند بوده یا در مواقع خاص دارای قند کنترل شده هستند.
- نوشیدنی های انرژی زا به صورت معمول حاوی محرک هایی مانند کافئین هستند. اصولا از آنها برای افزایش سطح هوشیاری و افزایش انرژی عمومی بدن استفاده میشود.
- نوشیدنی های ورزشی برای تامین آب بدن، حفظ عملکرد در حین ورزش و جایگزینی الکترولیت‌ها طراحی شده‌اند. معمولا این نوشیدنی‌ها فاقد کافئین هستند اما وجود کافئین در آنها نیز خللی ایجاد نمی‌کند.
استفاده نادرست از هرکدام از دو نوع نوشیدنی میتواند مشکلاتی را برای افراد مصرف کننده ایجاد نماید. در این میان ورزشکارانی که بیماری زمینه‌ای دارن باید بیشتر مراقب باشند
برندهای معروف و سطح کافئین موجود در هر قوطی
در بازارهای جهانی و بازار کشورمان برندهای مختلفی هستند که محصولات دارای کافئین و نوشیدنی های انرژی زا را تولید می کنند. یکی از این برندها رد بول است. در هر قوطی 250 میلی لیتری این برند 80 میلی گرم کافئین وجود دارد. مانستر نیز یکی دیگر از غول های تولید نوشیدنی های انرژی زا است. به صورت متوسط در هر بسته از این محصول (بسته به نوع آن) حدود 160 تا 300 میلی گرم کافئین یافت میشود.
هایپ، شارک، بلک انرژی و راک استار نیز از دیگر برندهایی هستند که در ایران به وفور یافت می شوند. در این محصولات نیز به صورت میانگین 80 تا 200 میلی گرم کافئین وجود دارد.
مزایای احتمالی نوشیدنی های انرژی زا
استفاده از مکمل ها و نوشیدنی های انرژی زا بیشتر به دلیل مزایا آن ها شایع شده است. در این قسمت قصد داریم برخی از مهم ترین مزایای این نوع نوشیدنی‌ها را بیان کنیم.
افزایش سطح هوشیاری و انرژی موقت
اصلی ترین هدف برای مصرف کافئین و نوشیدنی های انرژی زا ایجاد حس انرژی فوری است. مصرف نوشیدنی های انرژی زا باعث بیدار ماندن ذهن و افزایش توان فرد برای تمرکز در کوتاه ترین زمان ممکن می شود.
کافئین با تحت تاثیر قرار دادن سیستم عصبی مرکزی، موجب هوشیاری بیشتر، افزایش توان ذهنی و کاهش واکنش نسبت به خستگی در کوتاه مدت میشود. این ویژگی برای افرادی که به هوشیاری بیشتر یا بیدار ماندن نیاز دارند مناسب خواهد بود.
کاهش احساس خستگی در کوتاه مدت
استفاده از مکمل ها به دلیل وجود کافئین سبب بلاک کردن گیرنده‌های آدنوزین در مغز میشود، نتیجه این فرآیند این است که مغز احساس خستگی را کاهش داده و به آن توجه کمتری میکند. این اثر موقت است اما میتواند در مواقع خاص مانند شیفت‌های کاری طولانی یا مسابقات پرفشار ورزشی مفید و کارآمد باشد.
بهبود عملکرد ورزشی در برخی موارد خاص
برخی مطالعات جدید نشان می دهند که مصرف کنترل شده کافئین پیش از انجام فعالیت های ورزشی سبب استقامت بدن شده و خستگی عضلات را به تعویق می‌اندازد. به همین دلیل استفاده از مکمل ها و نوشیدنی های انرژی زا توسط ورزشکاران متداول است. البته ورزشکاران حرفه ای با مشورت پزشک متخصص مکمل های انرژی زا خود را انتخاب میکنند تا نهایت بهره را از آن ببرند.
استفاده در فعالیت های شب کاری یا زمان های خستگی شدید
برای افرادی که در شیفت شب مشغول کار هستند، مانند پرسنل درمان، راننده‌های بین شهری، استفاده از نوشیدنی‌های انرژی‌زا ایرانی یکی از راه های مفید و کمک کننده خواهد بود که میتواند میزان انرژی لازم آنها را تامین کند.
در شرایط خاص مانند زمان مطالعه برای امتحان، ورزش های کوتاه اما پرفشار، شیفت های کاری شبانه و این قبیل موارد، استفاده از کافئین و نوشیدنی های انرژی زا میتواند کمک کننده باشد.
خطرات و محدودیت های مصرف کافئین و نوشیدنی های انرژی زا
بدون شک مصرف خودسرانه و بیش از حد از کافئین و نوشیدنی های انرژی زا می تواند مشکلاتی را نیز به همراه داشته باشد. در ادامه این مشکلات را بررسی خواهیم کرد.
عوارض ناشی از مصرف بیش از حد کافئین (بیخوابی، تپش قلب، اضطراب، تهوع)
مصرف بیش ار حد کافئین و نوشیدنی های انرژی زا می تواند منجر به عوارض قابل توجهی از جمله اختلال در خواب شبانه و بیخوابی، افزایش فشار خون، افزایش ضربان قلب، تحریک پذیری و اضطراب گردد. علاوه بر آن اگر مصرف این نوشیدنی ها ادامه پیدا کند ممکن است فرد دچار عوارضی همچون لرزش بدن و در نهایت سر دردهای شدید و حالت تهوع نیز بشود.
مشکلات گوارشی و افزایش قند خون (به ویژه در نوشیدنی های شیرین شده)
مقدار قند بسیار زیاد برخی از نوشیدنی های انرژی زا میتواند بالانس قند خون را برهم زده و سبب نوسانات شدید قند خون، پوسیدگی دندان، چاقی و مشکلات گوارشی شود. یک قوطی معمولی از نوشیدنی های انرژی زا خارجی دارای دسته کم 250 کیلو کالری است و حداقل 50 گرم شکر دارد. در افرادی که دارای دیابت هستند این نوشیدنی ها میتوانند سلامت فرد را به شدت به خطر بیاندازند.
ریسک تداخل با داروها یا شرایط خاص پزشکی
مصرف کافئین و نوشیدنی های انرژی زا می تواند با برخی از داروها مانند داروهای ضد افسردگی، ضد اضطراب یا فشار خون، دارای تداخل باشد. اگر هنگام استفاده از این نوشیدنی ها تداخل دارویی رخ بدهد، بروز عوارض شدیدتر خواهد بود.
احتمال وابستگی و تحمل به کافئین
استفاده از مکمل ها به صورت روزانه و مداوم میتواند سبب وابستگی جسمی و روانی شود. در چنین شرایطی قطع ناگهانی مصرف میتواند عوارضی چون سردرد، بیحوصله بودن و افت شدید انرژی را در پی داشته باشد. این موضوع مصداق ایجاد اعتیاد و وابستگی است. پس مصرف انرژی زاها حتما باید با نظر متخصص شروع شود و محدود گردد.
گروه هایی که باید در مصرف این نوشیدنی های انرژی زا محتاط باشند
استفاده از مکمل ها و نوشیدنی های انرژی زا برای برخی از گروه ها پرخطرتر از سایرین است. برخی از گروه های پرخطر برای مصرف این محصولات عبارتند از:
کودکان و نوجوانان
کودکان و نوجوانان به دلیل حساسیت بیشتری که سیستم عصبی آن ها دارد و متابولیسم پایین‌تر، در برابر عوارض کافئین و محرک های دیگر آسیب پذیرتر هستند. همچنین مصرف محرک هایی مانند کافئین میتواند روی رشد مغز تاثیر منفی بگذارد، پس نباید توسط کودکان درحال رشد مصرف گردند. اگر نوشابه های انرژی زا توسط کودکان و نوجوان مصرف شود ممکن است به بیخوابی، اضطراب و کاهش تمرکز بیانجامد.
بسیاری از پزشکان و متخصصان مصرف این محصولات را برای افراد زیر 18 سال توصیه نمی کنند.
زنان باردار و شیرده
کافئین می تواند با عبور از جفت به جنین برسد و ضربان قلب او را بالا ببرد. گزارش هایی مبنی بر کاهش وزن تولد نوزاد در صورت مصرف انرژی زا ارائه شده که مشخص می کند مصرف آن برای زنان باردار باید با احتیاط همراه باسد. مقدار مجاز استفاده از کافئین و نوشیدنی های انرژی زا برای مادران باردار کمتر از 200 میلی لیتر در روز است.
افراد مبتلا به اضطراب، فشار خون بالا، یا بیماری قلبی
در افراد با سابقه بیماری قلبی، فشار خون بالا یا اضطراب مصرف نوشابه های انرژی زا میتواند موارد بیان شده در این افراد را تا حد زیادی افزایش دهد. همچنین محرک هایی مانند کافئین و گوارانا میتوانند برای افرادی که دارای بیماری زمینه ای هستند، بیماری را تشدید کرده و یا خطر حملات قلبی و اضطراب شدید را به شکل چشم گیری افزایش دهند.
بیماران کبدی یا کلیوی
دفع کافئین در افراد دچار بیماری کلیه، به کندی صورت میگیرد. در چنین افرادی تجمع کافئین می تواند آسیب زا باشد.
ورزشکاران حرفه ای بدون نظارت متخصص
گرچه برخی از ورزشکاران استفاده از مکمل ها و نوشیدنی های انرژی زا را لازم می دانند و روزانه از آنها استفاده می کنند، اما اگر این فرآیند بدون مشورت پزشک متخصص انجام شود، می تواند مشکلات زیادی را ایجاد کند. از جمله این مشکلات می توان به کم آبی بدن، گرفتگی عضلات، فشار مضاعف بر قلب و حتی افت چشمگیر عملکرد کلی بدن اشاره نمود.
برای آشنایی بیشتر با مکمل های مؤثر در پیشگیری و بهبود این مشکل، پیشنهاد میکنیم مطلب بهترین مکمل گرفتگی عضلات
راهنمای مصرف ایمن و متعادل کافئین
برای مصرف ایمن و بدون دردسر کافئین و نوشیدنی های انرژی زا لازم است به موارد زیر توجه فرمایید و مطابق با آن از این مواد کمک بگیرید.
- حداکثر دوز مجاز روزانه (تا 400 میلی گرم برای بزرگسال سالم): همانطور که پیشتر نیز بیان شد؛ بزرگسالانی که دارای بیماری خاصی نیستند، می توانند روزانه 400 میلی گرم کافئین مصرف کنند. در نوجوانان باید این مقدار کاهش پیدا کند.
- عدم مصرف هم زمان چند منبع حاوی کافئین: ترکیب خوراکی هایی مانند قهوه، شکلات، نوشابه های کولا و نوشیدنی های انرژی زا خارجی می تواند مقدار کافئین موجود در بدن را به شکل چشم گیری افزایش دهد. بهتر است هر روز تنها از یک منبع کافئین استفاده کنید.
- توجه به لیبل محصولات (میزان کافئین، قند، دیگر ترکیبات): توجه به ترکیبات بسیار مهم است. معمولا مقدار دقیق کافئین بر روی محصولات درج می شود. برای جلوگیری از مصرف بیش از حد، بهتر است ترکیبات موجود روی برچسب را به دقت مطالعه کنید.
- پرهیز از مصرف دیرهنگام در روز برای جلوگیری از بیخوابی: بهترین زمان برای مصرف کافئین و نوشیدنی های انرژی زا در نیمه نخست روز است. مصرف این محصولات در ساعات پایانی روز می تواند سیکل خواب را برهم زده و با اختلال در خواب شبانه، سبب عدم شادابی افراد در روز بعد شود.
- پرهیز از مصرف هم زمان با الکل یا داروهای محرک: استفاده از کافئین و نوشیدنی های انرژی زا به همراه الکل و یا سایر داروهای محرک میتواند بسیار خطرناک باشد. تداخل دارویی این مواد با یکدیگر میتواند منجر به مسمومیت، حمله قلبی و رفتارهای پرخطر شود. این ترکیبات در مهمانی ها و گاها در باشگاه ها به شدت مورد علاقه و مصرف هستند. باید به شدت از مصرف این مواد با یکدیگر خودداری نمود.
جایگزین های سالم برای افزایش انرژی روزانه
گاهی می توان به جای استفاده از کافئین و نوشیدنی های انرژی زا از جایگزین های طبیعی و سالم آن ها استفاده نمود. برخی از جایگزین های سالم برای این محصولات به شرح زیر هستند:
خواب کافی و تنظیم چرخه شبانه روزی
شاید خیلی ساده به نظر برسد اما خواب کافی و با کیفیت یکی از مهم ترین و اصلی ترین راه ها برای افزایش انرژی روزانه در افراد است. به صورت طبیعی خواب 7 الی 9 ساعته در طول شب می تواند تمرکز افراد و سرزندگی آن ها به شکل قابل توجهی افزایش دهد.
تغذیه سالم و وعده های انرژی بخش (آجیل، میوه ها، پروتئین سبک)
وعده های غذایی متنوع و مغذی که حاوی کربوهیدرات ها، پروتئین، فیبر و چربی های سالم باشد می تواند انرژی روزانه فرد را به صورت کامل تامین نماید. موادی مانند آجیل، موز، نان سبوس دار و تخم مرغ از منابع غنی تامین چربی طبیعی و مفید مورد نیاز افراد هستند.
ورزش منظم و پیاده روی کوتاه
هیچ کس از اثرات مثبت ورزش بر زندگی افراد و نتایج آن نا آگاه نیست. ورزش کردن میتواند باعث بهبود گردش خون در بدن گردد. این موضوع به باز شدن خلق و خو و ارتقا سطح انرژی فرد منجر می شود. 10 دقیقه پیاده روی روزانه یا انجام حرکات کششی می تواند سبب بهبود سطح انرژی شما شود.
نوشیدنی های طبیعی بدون افزودنی مثل آب نارگیل یا دمنوش های گیاهی
آب نارگیل، دمنوش های بابونه، نعنا و زنجبیل از سالم ترین گزینه ها برای افزایش سطح انرژی بدن، بدون استفاده از کافئین و نوشیدنی های انرژی زا هستند. استفاده از این مواد سبب افزایش انرژی و آرامش میشود.
کافئین در حد تعادل میتواند مفید باشد
صورت مصرف اصولی و متعادل کافئین می تواند به افزایش تمرکز، افزایش انرژی روزانه و کاهش احساس خستگی کمک کند. زیاده روی در مصرف این ماده می تواند به قلب و سلامت روان فرد آسیب بزند.
نوشیدنی های انرژی زا برای استفاده گاه به گاه قابل قبول اند، نه برای مصرف روزانه
بهتر است از انواع نوشیدنی های انرژی زا فقط در شرایط خاص استفاده نمایید. این مواد نباید جایگزین سبک زندگی و تغذیه سالم شوند زیرا به سادگی می توانند در فرد وابستگی ایجاد کنند.
استفاده از نوشیدنی های انرژی زا به صورت مداوم می تواند مشکلاتی از قبیل اضطراب، اختلال خواب، وابستگی و اعتیاد را به همراه داشته باشد و در صورت مصرف مداوم در دراز مدت اثر خود را از دست داده و یا اثر آنها به شدت کاهش پیدا می کند. از این رو لازم است از آنها به صورت محدود و در مواقع خاص استفاده شود.
آگاهی از ترکیبات و رعایت محدودیت ها کلید ایمنی در مصرف این محصولات است
با مطالعه دقیق لیبل و برچسب ترکیبات، میتوان مقدار دقیق کافئین، قند و انواع افزودنی ها را بررسی کرد. رعایت دوزهای توصیه شده در مصرف کافئین از عوامل مهم برای نتیجه بخش بودن و دوری از عوارض هستند.
استفاده از مکمل های حاوی کافئین:
یکی از رایج ترین انواع مکمل های انرژی زا، مکمل های حاوی کافئین هستند. این دسته از مکمل ها معمولاً به شکل قرص یا کپسول عرضه میشوند و به دلیل جذب سریع، می توانند تمرکز، هوشیاری و توان جسمانی را در مدت کوتاهی افزایش دهند. مصرف آن ها در ورزشکاران حرفه ای پیش از تمرین یا مسابقه، و همچنین در افرادی که به دلیل کار یا مطالعه نیاز به افزایش سطح انرژی دارند، بسیار شایع است.
جهت استفاده از مکمل ها ابتدا باید بدانید که این داروها و مکمل ها در حقیقت چه چیزی هستند. برای دریافت توضیح بیشتر در مورد چیستی مکمل های انرژی زا به ادامه مطلب توجه فرمایید.
مکمل های انرژی زا چیستند؟
مکمل های انرژی زا محصولات خوراکی هستند که به افزایش سطح انرژی بدن کمک کرده و بهبود عملکردهای ذهنی یا حتی فیزیکی را به همراه دارند. این مکمل ها به شکل های مختلف در بازار موجود هستند و میتوانید آن ها را به صورت قرص، کپسول، ژل خوراکی، پودرهای حل شونده و شربت تهیه نمایید.
مصرف این مکمل ها در بین ورزشکاران رایج است. البته با افزایش آگاهی در دهه های گذشته، اقشار دیگر مانند دانشجوها، رانندگان و افرادی که باید به مدت طولانی بیدار بمانند نیز به مصرف مکمل های انرژی زا روی آورده اند.
این مکمل ها حاوی موادی مانند کافئین، ویتامین های گروه B، ترکیبات محرک نظیر گوارانا و آمینواسیدهایی مانند تائورین هستند. بسته به دوز و مقدار ماده مصرفی، اثرگذاری داروهای انرژی زا میتواند از نظر مدت زمان و شدت متفاوت باشد.
جمع بندی و توصیه نهایی
مصرف کافئین و نوشیدنی های انرژی زا از جمله راه هایی هستند که سبب افزایش سطح انرژی در طول روز میشوند. مصرف متعادل کافئین میتواند مفید باشد اما اگر در مصرف آن زیاده روی شود، میتواند مشکلاتی را نیز برای فرد ایجاد کند. بهترین راه برای افزایش انرژی استفاده از جایگزین های طبیعی است. برای این منظور میتوانید از غذاهای سالم کمک بگیرید و ورزش کردن را از خاطر نبرید.
مکمل های انرژی‌زا محصولات خوراکی هستند که به افزایش سطح انرژی بدن کمک کرده و سبب بهبود عملکردهای ذهنی یا حتی فیزیکی می گردند. این مواد اگر در دوزهای غیر مجاز مصرف شوند می توانند سبب مسمومیت و یا حتی خطرات قلبی شوند. بهتر است یا به صورت طبیعی انرژی بدن را افزایش داد و یا استفاده از مکمل ها و نوشیدنی های انرژی زا را تحت نظر پزشک پیگیری کرد.
