آسیب به غضروف ها و و تغییر ساختار غضروفی استخوانی در مفاصل، مشکل شایعی است که در مراکز پزشکی با آن زیاد برخورد می‌کنیم. بافت غضروفی مفاصل یک سطح لغزنده با اصطکاک کم را فراهم می‌کند که هیچ یک از سازه های مصنوعی قادر به جایگزینی موفقیت آمیز آن نبوده‌اند. آسیب های غضروفی در مفصل زانو اگر درمان نشود منجر به آرتروز زودرس میشود و بر فعالیت های روزمره زندگی تأثیر می‌گذارد.
روشهای مختلف درمانی بازسازی غضروف نتایج دلگرم کننده‌ای نشان داده‌اند، اما متأسفانه هیچ کدام راه حل نهایی نبوده است. از نظر ساختاری غضروف بافت همبند انعطاف پذیری است که در قسمت های مختلف بدن موجود است، از جمله مفاصل، گوش، بینی و بین مهره ها . این بافت از سلول های تعبیه شده در یک ماتریکس خارج سلولی تشکیل شده است. این ماتریکس غنی از کلاژن، فیبر، پروتئین و آب است که غضروف آن دارای خواص منحصر به فرد انعطاف پذیری است و مقاومت آن در برابر نیروها چشمگیر است. غضروف مفصلی باعث کاهش اصطکاک بین استخوان ها میشود.
نکته مهم آنکه توانایی غضروف مفصلی برای ترمیم خود محدود است زیرا فاقد عروق خونی، اعصاب و بافت لنفاوی است. هنگامی که آسیب ببیند، می‌تواند منجر به تورم و درد مفاصل شود و پیشرفت آرتروز را تسریع کند. تا به امروز، بازسازی کامل غضروف هیالین که خواص مکانیکی از خود نشان می‌دهد، علی رغم بسیاری از فناوری های موجود، یک هدف دست نیافتنی باقی مانده است.
محیط التهابی ایجاد شده در اثر آسیب غضروف، موجب مرگ غضروفی و هیپرتروفی، تجزیه ماتریکس خارج سلولی، تشکیل استخوان نابجا، و پیشرفت آسیب غضروف به آرتروز میشود. نتیجه نهایی این فرایندهای آسیب‌زا تخریب بافت غضروف و جایگزینی تدریجی آن با بافت استخوانی است که موجب میشود در طولانی مدت فاصله بین استخوان ها کمتر شده و نهایتا حتی استخوان به استخوان برخورد و سایش پیدا کند. این وضعیت موجب تجربه درد شدید در مفصل توسط بیمار، کاهش دامنه حرکتی مفصل و نهایتا کاهش کیفیت زندگی فرد می‌گردد.
اما چگونه میتوان از آسیب به مفصل یا پیشرفت آسیب و شدت یافتن آرتروز یا استئوارتریت پیشگیری کرد؟
به منظور پیشگیری از آرتروز زانو در واقع روش های مختلفی وجود دارد که از مهم ترین آن ها میتوان به رعایت یک رژیم غذایی درست، اصلاح کردن حرکات زانو، انجام فعالیت و ورزش های بدنی صحیح و تقویت عضلات حمایت کننده از مفصل، متعادل نگه داشتن وزن و … اشاره کرد که باید تمامی آن ها به درستی انجام داده شود تا آسیب جدی به زانو وارد نشود. البته در پیدایش و پیشرفت آرتروز فاکتورهایی مانند سن جنس و ژنتیک نیز موثر هستند.
اما در نهایت باید توجه داشت اگرچه فاکتورهایی مانند سن جنس و ژنتیک در بروز آرتروز یا به اصطلاح علمی استوارتریت نقش دارند اما میتوان با رعایت نکاتی و در واقع با سبک زندگی مناسب تا حد زیادی از پیدایش و پیشرفت این بیماری جلوگیری کرد در ادامه به توضیحات تکمیلی بیشتری در خصوص هر کدام از این موارد که در حفظ سلامتی مفاصل ما حائز اهمیت هستند خواهیم پرداخت.
ورزش های مناسب برای آرتروز
- ورزش هایی که فشار کمتری به مفاصل وارد می کنند، برای سلامت استخوان ها و مفاصل بسیار مناسب هستند.
- ورزش های هوازی از جمله تمریناتی است که از سوی متخصصین ارتوپدی توصیه می شود و می‌تواند از بروز آرتروز پیشگیری کند و روند پیشرفت بیماری را نیز به تاخیر بیندازد.
از جمله مزایای ورزش های ایروبیک و تمرینات بدنی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- حفظ سلامت مفاصل
- تسکین درد و سفتی مفاصل
- بهبود استحکام و قوای عضلانی
- داشتن وزن متعادل
- متعادل نگه داشتن وزن
اضافه وزن و چاقی از جمله عواملی است که احتمال بروز آرتروز را افزایش می دهد، چرا که در چنین شرایطی، فشار و استرس بیشتری به مفاصل، به خصوص مفاصل اندام های تحتانی بدن وارد میشود پس سرعت تحلیل رفتن غضروف نیز افزایش می یابد. در گذشته تنها افراد سالمند به این عارضه مبتلا می‌شدند ولی امروزه با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی در واقع افراد جوان تر دچار این بیماری در زانو های خود می‌شوند.
پس به همین خاطر، کم کردن وزن جهت تسکین درد و بهبود علائم در بیمارانی که اضافه وزن دارند می‌تواند نتیجه مطلوبی را به همراه داشته باشد.
نکته: دیابت و بالا رفتن سطح قند خون، احتمال ابتلا به آرتروز را افزایش می‌دهد و باعث تسریع سفت شدن مفاصل نیز میشود. بیماری دیابت با تحریک التهاب، روند تحلیل غضروف را تسریع می‌بخشد. به همین خاطر، سطح قند خون افراد دیابتی باید در حالت نرمال باشد تا از بروز آرتروز نیز پیشگیری به عمل آید.
استراحت در افراد مبتلا به آرتروز
درست است که ورزش، به حفظ سلامتی مفاصل کمک می‌کند، اما این نکته را در نظر داشته باشید که استفاده بیش از حد از مفصل، احتمال بروز آرتروز را افزایش می‌دهد. در صورتی که مفصل متورم شده باشد، کار کردن با مفصل درگیر به مدت 12 تا 24 ساعت ممنوع می‌باشد. استراحت کردن از بروز مجدد آرتروز در آینده نیز پیشگیری می‌کند، ولی باید توجه داشت که استراحت بیش از حد به دلیل ضعیف کردن عضلات می‌تواند باعث پیشرفت آرتروز شود.
حرکات اصلاحی برای آرتروز
این یک باور کاملا غلط است که مردم فکر می کنند که ابتلا به آرتروز مفصل زانو به دلیل زیاد نشستن اتفاق می‌افتد ولی باید بدانید که این موضوع منجر به ساییدگی کشکک زانو، تخریب شدن لایه غضروفی مفصل خواهد شد. ذکر این نکته بسیار حائز اهمیت می‌باشد که زانوها نباید برای مدت زمان طولانی حالت خمیده داشته باشند این موضوع بیشتر در کارمندان مشاهده میشود پس بهتر است تا به منظور پیشگیری از چنین حالتی هر چند ساعت یکبار خیلی کوتاه قدم بزنید تا در آینده دچار این مشکل نشوید.
گزینه های درمانی برای استئوآرتریت
برکاهش علائم، بهبود عملکرد مفاصل و کند کردن پیشرفت بیماری تمرکز دارد. در (OA) مدیریت استئوآرتریت:
ادامه به طور خلاصه به گزینه های درمانی رایج برای مدیریت استوارتریت یا آرتروز اشاره خواهیم کرد.
درمان های غیر دارویی
- فیزیوتراپی: تمریناتی برای تقویت عضلات اطراف مفصل، بهبود انعطاف پذیری و کاهش درد.
- مدیریت وزن: کاهش وزن برای کاهش استرس روی مفاصل تحمل کننده وزن.
- تغییر سبک زندگی: فعالیت هایی مانند شنا، دوچرخه سواری و یوگا می توانند به حفظ عملکرد مفاصل و کاهش درد کمک کنند.
درمان های دارویی
استفاده از داروهای خوراکی تسکین دهنده درد شامل:
- استامینوفن: برای دردهای خفیف تا متوسط
- برای درد و التهاب : NSAIDs (داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن
- دلوکستین یا سیمبالتا: یک داروی ضد افسردگی که برای دردهای مزمن نیز استفاده میشود.
درمانهای فوق به صورت خوراکی استفاده می‌شوند که البته برخی از آنها در مصرف طولانی مدت و به ویژه در دوزهای بالا ممکن است برای برخی از بیماران عوارضی به همراه داشته باشند. مثال داروهای موسوم به داروهای NSAID ممکن است موجب عوارض گوارشی حتی خونریزیهای گوارشی، آسیب های کلیوی و بروز نارسایی کلیوی، عوارض قلبی عروقی و عوارض مرتبط با تشکیل لخته خون و … بشوند.
درمان های موضعی
مانند ژل پیروکسیکام یا ژل دیکلوفناک روی پوست روی مفصل آسیب دیده به صورت موضعی ژل های استفاده می‌شوند. در این روش در مقایسه با روش خوراکی استفاده از دارو، عوارض سیستمیک دارویی کاهش می‌یابند اما اثربخشی آن معمولا از روش خوراکی کمتر است و بیشتر برای مفاصلی مناسب است که در آنها فاصله مفصل از پوست اندک است. وقتی که مفصل مورد نظر به سطح پوست نزدیک است دارو از طریق جذب پوستی احتمال رسیدن به مفصل را دارد مانند مفصل زانو یا مفصل آرنج
درمانهای تزریقی
درمانهای تزریقی معمولا به روش تزریق داخل مفصلی انجام می‌پذیرند تا عوارض سیستمیک دارویی کاهش یابد باید توسط پزشک متخصص انجام شود. شواهد علمی که البته شایان ذکر است تزریق داخل مفصلی این داروها حتمًا حکایت از اثربخشی این تزریق های داخل مفصلی در کاهش علائم و درد بیماران دارند. دو دسته از داروها که تزریق داخل مفصلی آنها می‌تواند کاهش قابل توجهی در تسکین علائم بیماران ایجاد کند، عبارتند از:
- کورتیکواستروئیدها: برای کاهش التهاب و درد
- هیالورونیک اسید: برای روانکاری مفصل
درمان های جراحی
- آرتروسکوپی: جراحی کم تهاجمی برای برداشتن غضروف شل یا ترمیم بافت آسیب دیده
- استئوتومی: تنظیم مجدد استخوان ها برای کاهش استرس روی مفصل
- شدید OA تعویض مفصل (آرتروپلاستی): جایگزینی مفصل آسیب دیده با مفصل مصنوعی که معمولا برای استفاده میشود
پیشگیری و کاهش علائم
- ورزش منظم: برای حفظ عملکرد مفصل و کاهش سفتی
- رژیم غذایی سالم: برای حمایت از سلامت کلی و مدیریت وزن
- دستگاه های کمکی: مانند بریس ها یا استفاده از کفش های طبی مخصوص برای کاهش استرس وارده بر مفصل
آیا درمان قطعی برای آرتروز وجود دارد؟
باید توجه داشت که متاسفانه در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای آرتروز وجود ندارد. با این حال، ترکیبی از تغییرات سبک زندگی، داروها، و گزینه های جراحی می‌تواند کیفیت زندگی را به طور قابل توجهی بهبود بخشد و علائم را به طور موثر مدیریت کند.
جایگاه مکمل ها در درمان آرتروز
چنانکه گفته شد آرتروز (استئو ارتریت) یک بیماری مزمن است و در صورت نیاز به استفاده طولانی مدت از داروها ممکن است بیماران از عوارض جانبی در امان نباشند. به ویژه در بیمارانی که فاکتورهای خطر دیگری مانند سن بالای 60 سال ، مصرف آسپرین، کورتون و غیره داشته باشند، عوارض گوارشی و احیانا خونریزی های گوارشی از عوارض حائز اهمیت داروهای NSAID می‌باشد.
گلوکزامین، کندروئتین، متیل سولفون متان فروکتوبورات، هیالورونیک اسید، زنجبیل، امگا،3 گیاه پنجه شیطان، کورکومین (ماده موجود در زردچوبه) از جمله مکمل هایی هستند که برای تخفیف علائم و به ویژه درد در مبتلایان به استئوآرتریت مورد استفاده قرار گرفته‌اند. در این بین شاید گلوکزامین بیشترین مطالعات را به خود اختصاص داده باشد.
در این مطالعات گلوکزامین به تنهایی یا همراه با ترکیبات دیگر مورد استفاده قرار گرفته است که نتایج هنگامی که گلوکزامین با ترکیبات دیگر مانند کندروئیتین و ترکیبات بور مورد استفاده قرار گرفته، مطلوبتر بوده است. مطالعات مرتبط با اثربخشي گلوكزامين و بهترین مکمل های غضروف ساز بيشتر در جمعيت مبتلايان به استئوارتريت (آرتروز) صورت گرفته است.
در بین مکمل های موجود کدامیک را میتوان پیشنهاد کرد؟ آیا برتری خاصی از نظر ترکیبات تشکیل دهنده بین محصولات مختلف وجود دارد؟
چنانکه گفته شد مکمل هایی که از ترکیب چند جزء تشکیل شده اند، اثربخشی بهتری داشته‌اند. بهترین مکمل استخوان و مفاصل آنهایی هستند که از ترکیب همزمان گلوکزامین، کندروئیتین ،ام اس ام ، کلسیم فروکتوبرات سود می‌برند. از جمله برندهای با کیفیت که این اجزاء در ساخت آن وارد شده ، مکمل جوینت پاد ساخت شرکت نوتری پاد است.
نوتری پاد یک تولید کننده قوی در عرصه ساخت مکمل هاست که از جهت کیفیت مواد اولیه به کار رفته در محصولاتش و پایبندی به اصول ساخت و تولید فرآورده با بهترین برندهای خارجی رقابت می‌کند. حضور همزمان گلوکزامین، کندروئیتین ،ام اس ام ، کلسیم فروکتوبرات و هیالورونیک اسید به اثر بخشي اين فرآورده چند تركيبي کمک می‌کند و آنرا در موقعیتی برتر نسبت به سایر مکملهای موجود در بازار قرار می‌دهد. به ویژه همراهي كلسيم فروكتوبورات،گلوکزامین و ام اس ام موجب افزايش اثر و كاهش زمان مورد نیاز برای شروع اثر این مکمل میشود.