بیماری آدیسون چیست؟
بیماری آدیسون ناشی از آسیب یا خوب عمل نکردن غده فوق کلیه یا آدرنال است. زمانی که تحت استرس هستید، غدد آدرنال شما هورمونی به نام کورتیزول تولید می‌کنند. بیماری آدیسون درواقع نوعی نارسایی غده فوق کلیوی است که در آن به اندازه کافی کورتیزول تولید نمی‌شود. بیماری آدیسون نادر است، اما می‌توان آن را در هر سنی دید. شیوع آن در مردان و زنان تقریباً برابر است. باید توجه داشت که علایم بیماری ممکن است به آهستگی و در طی چند ماه تا چند سال بروز کنند.
بیماری آدیسون چه علایمی دارد؟
بیماری آدیسون که به عنوان نارسایی اولیه آدرنال نیز شناخته می‌شود، علائمی مبهم و غیر اختصاصی دارد. از این جهت ممکن است سال ها طول بکشد تا بیماری شخص تشخیص داده شود. علائم بیماری آدیسون عبارتند از:
- خستگی مزمن و ضعف عضلانی
- از دست دادن اشتها، ناتوانی در هضم غذا و کاهش وزن
- فشار خون پایین (هیپوتانسیون) که هنگام ایستادن بیشتر کاهش می‌یابد. این گاهی باعث سرگیجه یا غش کردن فرد می‌شود.
- برنزه شدن یا لک شدن یا تیرگی و کک و مک پوست؛ این عارضه بیشتر در قسمت هایی از بدن که در معرض نور خورشید هستند قابل توجه است، اما در مناطقی مانند لثه ها که در معرض نور قرار ندارند نیز رخ می‌دهد. پوست تیره به ویژه در پیشانی، زانو و آرنج یا در امتداد جای زخم‌ها، چین‌های پوستی و چین ها (مانند کف دست) ایجاد می‌شود.
- ریزش مو
- قند خون پایین، از جمله قند خون پایین خطرناک (هیپوگلیسمی)
- حالت تهوع، استفراغ و اسهال
- ناتوانی در مقابله با استرس
- احساس سرما در همه اوقات
- رفتار نابهنجار، یا تغییر خلق، مثل حالت تهاجمی، بدخلقی، تحریک پذیری و افسردگی
- عدم تحمل گرما یا سرما
- هوس یا ولع خوردن غذاهای شور
توجه داشته باشید که برخی از این علایم اختصاصی برای بیماری آدیسون نیستند یعنی ممکن است ناشی از بیماری دیگری باشند.
بیماری آدیسون بیماران مبتلا به بیماری آدیسون افزایش رنگدانه های پوست را تجربه می‌کنند که در دست ها، پوست آن ها قهوه‌ای یا تقریبا سیاه می‌شود.
از آنجایی که علائم بیماری آدیسون به کندی پیشرفت می‌کنند، ممکن است تا زمانی که یک رویداد استرس زا از نظر جسمی، مانند بیماری دیگر، جراحی یا تصادف، علائم را به سرعت بدتر کند، ناشناخته بماند. وقتی این اتفاق می‌افتد، به آن بحران آدیسون می‌گویند. از هر چهار نفر یک نفر مبتلا به بیماری آدیسون، برای اولین بار است که متوجه بیماری خود می‌شوند. بحران آدیسون یک اورژانس پزشکی در نظر گرفته می‌شود زیرا می‌تواند کشنده باشد.
علائم بحران آدیسون یا نارسایی غده فوق کلیه
علائم بحران آدیسون عبارتند از:
- شوک که مربوط به زمانی است که در بدن جریان خون کافی به بافت ها نمی‌رسد.
- نارسایی اندام های متعدد، از جمله کلیه ها در زمانی به وجود می‌آید که وضعیت گردش خون اصلاح نشود.
- درد نافذ ناگهانی در ناحیه کمر، شکم یا پاها
- استفراغ و اسهال شدید و به دنبال آن کم آبی بدن
- تب
- ضعف و خستگی
- فشار خون پایین
- از دست دادن هوشیاری
علل بیماری آدیسون چیست؟
علایم آدیسون به علت کاهش سطح هورمون‌های شبیه کورتیزون تولید شده توسط غدد فوق کلیوی ایجاد می‌شوند. البته علت نارسایی غدد فوق کلیوی معمولاً نامعلوم است، ولی پزشکان معتقدند که این بیماری از نوع بیماری‌های خود ایمنی است. همچنین نارسایی غدد فوق کلیوی ممکن است به دنبال بیماری‌های زیر نیز ایجاد شود:
- بیماری سل
- سرطان
- بیماری های غده هیپوفیز
- ایدز
- استفاده از داروهای کورتیزونی خوراکی برای سایر بیماری‌ها، در این حالت نارسایی وقتی نمود می‌یابد که مصرف این داروها قطع شود، زیرا گاهی فعالیت غدد فوق کلیوی پس از قطع دارو به حالت اولیه بر نمی‌گردد.
عوارض بیماری آدیسون
- استعداد ابتلا به عفونت‌ها
- اشتباه گرفتن این بیماری با یک بیماری روانی
- ایجاد یک حالت وخیم به دنبال آسیب جسمانی یا بروز یک بیماری که این حالت «بحران غدد فوق‌کلیوی» نیز نامیده می‌شود. علایم در این حالت برجسته و شامل مواردی چون درد، ضعف، کاهش فشارخون، بالا یا پایین بودن حرارت بدن و غش می‌شود.
چگونه بیماری آدیسون تشخیص داده می‌شود؟
نتایج آزمایش‌های خونی که به بیماری آدیسون دلالت می‌کنند شامل سطح پایین سدیم یا سطح بالای پتاسیم، کم خونی ( به دلیل کمبود ویتامین ب12) هستند. همچنین سطح بالای ائوزینوفیل (نوعی از گلبول های سفید) ممکن است دیده شود. پزشک همچنین هیپرپیگمانتاسیون یا تیره شدن پوست یا لثه ها را بررسی می‌کند که نشانه ای از بیماری آدیسون طولانی مدت است.
تایید تشخیص آدیسون
قطعی ترین راه برای تشخیص آدیسون اندازه گیری سطح هورمون در خون قبل و بعد از دادن ACTH است. ACTH هورمونی است که از غده هیپوفیز ترشح می‌شود و به طور معمول ترشح کورتیزول از غدد فوق کلیوی را افزایش می‌دهد. در بیماری آدیسون، غدد فوق کلیوی نمی‌توانند به تحریک ACTH پاسخ دهند و سطح کورتیزول پایین می‌ماند. اندازه گیری سطح کورتیزول و ACTH می‌تواند به تعیین اینکه آیا نارسایی آدرنال وجود دارد یا خیر، و اگر چنین است، آیا مشکل مربوط به غدد فوق کلیوی است یا غده هیپوفیز کمک کند.
ارزیابی بیماری آدیسون می‌تواند شامل سی تی اسکن غدد فوق کلیوی برای بررسی عفونت، سرطان یا خونریزی در غدد فوق کلیوی باشد. آزمایش سل نیز ممکن است انجام شود، زیرا تا 20 درصد موارد ناشی از سل است. اما اکثرموارد بیماری خود ایمنی هستند.
درمان بیماری آدیسون
از آنجایی که بیماری آدیسون به دلیل کمبود هورمون های طبیعی تولید شده توسط غدد فوق کلیوی ایجاد می‌شود، می‌توان آن را با جایگزینی آن هورمون ها درمان کرد. این کار را می‌توان با یک یا دو بار در روز قرص هیدروکورتیزون (یک هورمون استروئیدی) انجام داد. در صورت نیاز، آلدوسترون را می‌توان با یک استروئید مصنوعی، فلودروکورتیزون استات جایگزین کرد که به صورت خوراکی یک بار در روز مصرف می‌شود. این داروها باید در مواقع استرس، عفونت، جراحی یا آسیب افزایش یابد.
درمان تقریباً همیشه کاملاً موفقیت آمیز است. در صورت درمان، افراد مبتلا به بیماری آدیسون می‌توانند یک زندگی کامل و عادی داشته باشند. همراه داشتن دستبند هشدار پزشکی و کارت شناسایی اورژانسی همیشه مهم است. همچنین باید مقدار کمی از دارو را در محل کار یا مدرسه نگه دارید. از دست دادن حتی یک دوز می‌تواند خطرناک باشد.
در افرادی که ممکن است دچار بحران آدیسون باشند، تزریق نمک، مایعات و هورمون های گلوکوکورتیکوئیدی تجویز شده توسط پزشک ممکن است بلافاصله انجام شود حتی قبل از اینکه تشخیص بیماری آدیسون تایید شود.
برخی نکات حایز اهمیت در مدیریت بیماری آدیسون
- این بیماری برای تمام عمر است. اگر مبتلا به این بیماری هستید، سعی کنید تا اصول مراقبت از خود را فرا بگیرید. توجه دقیق به زمانبندی مصرف داروها بسیار حیاتی است.
- در مورد «بحران غدد فوق‌کلیوی» و ارتباط آن با استرس جسمانی (عفونت، جراحی، یا صدمات جسمانی) اطلاعات خود را افزایش دهید.
- به هر پزشک یا دندانپزشکی که مراجعه می‌کنید، وی را از بیماری خود آگاه سازید.
- اگر در جایی زندگی می‌کنید یا به جایی قصد مسافرت دارید که خدمات پزشکی چندان در دسترس نیست، باید دستورالعمل مربوط به تزریق کورتیزون را در شرایط اورژانسی فرابگیرید.
- یک دستبند یا گردن‌آویز مخصوص همراه داشته باشید که روی آن مشخص شده باشد که شما آدیسون دارید و ضمناً دارو و دوز مصرفی نیز روی آن قید شده باشد.
- مراقب باشید واکسیناسیون شما به روز باشد، از جمله واکسیناسیون آنفلوآنزا و ذات‌الریه
- بهترین مکمل های کلسیم و ویتامین دی را مصرف کنید البته زیر نظر پزشک
- مبتلایان به هنگام «بحران غدد فوق‌کلیوی» نیاز به بستری شدن خواهند داشت
- ممکن است نیاز به یک رژیم غذایی خاص وجود داشته باشد (مثلاً، رژیمی که جهت حفظ تعادل سدیم و پتاسیم یا افزایش کربوهیدرات یا پروتئین دریافتی تجویز می‌شود).
- اگر قرار است تحت یک عمل جراحی غیراورژانسی و برنامه‌ریزی شده قرار بگیرد یا به هر علت نیاز به بیهوشی دارید حتما پزشک و کادر درمان را در جریان بیماری خود قرار دهید.
- اگر دچار علایم جدید و غیرمنتظره شده‌اید از پزشک مشورت بخواهید.
- توجه داشته باشید که داروهای مورد استفاده برای درمان ممکن است عوارض جانبی به همراه داشته باشند. از آن جمله عبارتند از: برآمده شدن شکم، لاغر شدن اندام‌ها، پف کردن صورت و چشم‌ها، آکنه، و رشد مو روی صورت